مسائل و راهکارهای افزایش کارایی مصرف آب در مزارع کشور

توسعه کشاورزی و تولید پایدار در مناطق خشک و نیمه خشک به افزایش کارایی مصرف و بهبود بهره وری آب بستگی دارد. کارایی مصرف آب مزرعه شاخصی برای بیان کمی میزان تولید محصول به ازای واحد آب مصرفی در مزرعه می باشد. این شاخص با افزایش عملکرد، کاهش آب مصرفی و یا تاثیر هر دو عامل به صورت توامان، افزایش می یابد. مسائل و محدودیت های کارایی مصرف آب در مقیاس مزرعه از اهمیت خاصی برخوردار هستند. مزرعه محیط و شرایطی است که تمامی فعالیت های کشاورزی شامل تهیه زمین، کاشت، داشت و برداشت در این مقیاس اتفاق افتاده و همچنین تمامی فعالیت های تامین و توزیع آب تا محل مصرف و آبیاری برای این محیط انجام می شود؛ بنابراین مسائل این مقیاس به طور مستقیم و قابل ملاحظه ای بر روی میزان مصرف آب و عملکرد محصول که هدف نهایی بهره بردار است، تاثیرگذار است. همچنین این مسائل و مشکلات با توجه به ارتباط مقیاس ها با یکدیگر سبب بروز مشکلات بزرگ مقیاس دیگری نظیر فشار بیش ازحد بر منابع آب (به خصوص منابع آب های زیرزمینی) و کمبود منابع آب حوضه آبریز و آلودگی های زیست محیطی و مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مختلفی نیز، می گردند. ازآنجایی که شناسایی و تحلیل شاخص کارایی مصرف آب مزرعه از ضروریات استفاده بهینه از منابع محدود آب کشور می باشد. در این تحقیق از طریق بررسی و ارزیابی نظرات کارشناسان، صاحب نظران، بهره برداران و درمجموع کلیه گرو داران مدیریت آب به طور عام و آب کشاورزی به طور خاص، مسائل و چالش های پایین بودن مقدار شاخص کارایی مصرف آب در مزارع کشور به صورت مشارکتی تبیین و در قالب سلسله مراتب پیوسته موضوع بسط داده شده و ضمن ارائه اهداف، راهکارها و راهبردهای اجرایی و تحقیقاتی لازم نیز ارائه گردیدند. بر اساس نتایج، ریشه اصلی مسائل و مشکلات پائین بودن کارایی مصرف آب مزرعه در ایران را می توان در شش گروه اصلی مسائل شامل: ۱) پایین بودن بازده (راندمان) آبیاری، ۲) ناکافی بودن منابع مطمئن آبیاری، ۳) پایین بودن کیفیت منابع آب وخاک، ۴) پایین بودن شاخص های مکانیزاسیون کشاورزی، ۵) مسائل مهندسی سامانه های آبیاری و۶) دانش کم و آموزش ناکافی بهره برداران، رده بندی نمود. از جنبه کمی، جمعا ۱۲۹ مورد مسئله و مشکل فراروی افزایش کارایی مصرف آب در مزرعه شناسایی گردید که مسائل تحت گروه های شش گانه اصلی اشاره شده در بالا، به ترتیب ۹/۱۰، ۳/۹، ۹/۱۳، ۵/۳۹، ۱/۱۷ و۳/۹ درصد از کل مسائل را شامل می شوند. از جنبه های راهبردی، نتایج این تحقیق بیانگر آن است که مسائل و راهکارهای افزایش کارایی مصرف آب مزرعه را نباید فقط در مسائل مدیریت آب جستجو و چاره جویی نمود، بلکه مسائل زراعی و به خصوص مسائل مکانیزاسیون مزرعه و سایر مسائل وابسته نیز نقش مهمی در این زمینه ایفاء می نمایند.

Keywords:

راهکار , کارایی مصرف آب , مزرعه , مسائل