محمدرضا دهمرده قلعه نو - استادیار، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده آب و خاک، دانشگاه زابل، زابل، ایران. (مسوول مکاتبات)
قاسم میرزایی - عضو هیات علمی، دانشکده کشاورزی مشکین شهر، دانشگاه محقق اردبیلی، ایران.
احسان الوندی - دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.

زمینه و هدف:سدهای زیر زمینی سازه­هایی هستند که توانایی مسدود کردن آب زیر قشری، نگهداری آب در سفره­های محلی و یا منحرف کردن آب به سفره­های مجاور، بالا بردن تراز آب زیر زمینی، ذخیره کردن و در دسترس قرار دادن آب زیر زمینی را دارا می­باشند.با در نظر گرفتن منافع محیط­زیست و اجتماعی- اقتصادی سدهای زیر­زمینی، مکان­یابی مناسب اولین قدم در احداث این سدهای می­باشد. روش­های اصولی و جدید به منظور مکان­یابی صحیح، خطرات مرتبط با مکان­یابی نامناسب و ساخت سدهای زیرزمینی را کاهش می­دهد. بدین منظور در این تحقیق از طریق استفاده از روش­های تصمیم­گیری چند شاخصه در کنار قابلیت­های بالای نرم افزار ArcGIS مکان­یابی مناسب سدهای زیر زمینی در بخش شرقی حوزه آبخیز گرگان­رود استان گلستان انجام شده است. روش بررسی: معیارهای شیب، شبکه آبراهه، زمین شناسی، توپوگرافی، کاربری اراضی، گسل، بافت خاک و موقعیت­روستا در نظر گرفته شده است. به منظور وزن­دهی ­معیارها، از  فرایند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) استفاده شده است. در ادامه به منظور تلفیق نقشه­های معیار و مکان­یابی مناسب سدهای زیر زمینی از تکنیک­TOPSIS استفاده شده است. یافته­ها: نتایج به دست آمده در مرحله وزن­دهی معیارها نشان داد، نرخ سازگاری مقایسات ۰۳/۰ است که این رقم تایید کننده صحت وزن­دهی انجام شده بود. دو معیار شیب و موقعیت روستا به ترتیب دارای بیش­ترین و کم­ترین تاثیر روی مکان­یابی سد زیر­زمینی تشخیص داده شده است. نتایج نشان داد منطقه مورد مطالعه به چهار بخش خیلی مناسب، مناسب، تا حدودی نامناسب و نامناسب برای احداث سد زیرزمینی طبقه­بندی شده است. بیش­ترین سطح منطقه را طبقه نامناسب(۷/۷۶ درصد) و کم­ترین سطح منطقه را طبقه خیلی­مناسب(۱/۲ درصد) به خود اختصاص داده است. بحث و نتیجه گیری:با توجه به نتایج تحقیق می­توان گفت، در مکان­یابی مناسب برای احداث سد زیرزمینی در بخش شرقی حوزه آبخیز گرگان­رود استان گلستان، با وجود وابستگی­های مکانی میان نقشه­های معیار و این­که نمی­توان نقشه­های معیار را مستقل از یکدیگر در نظر گرفت، استفاده از تکنیک TOPSIS می­توان به عنوان یک روش مناسب در تلفیق معیارها معرفی شود. همچنین معیارهای شیب و زمین شناسی به عنوان مهم­ترین معیار برای مکان­یابی سد زیرزمینی معرفی شدند. لازم به ذکر است با توجه به توانایی­های بالای تکنیک TOPSISوGIS در مکان­یابی مناسب سدهای زیرزمینی، هرچه قدر نظرات کارشناسی دقیق­تر و داده­ها و اطلاعات به روز­تر باشند، استفاده از این فنون و ابزار با نتایج بهتری همراه است.

سدهای زیرزمینی, تصمیم گیری چند معیاره, GIS, مناطق خشک, حوزه رودخانه گرگان رود