غلامرضا قدرتی - دانشجوی سابق دکتری، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران محقق، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، دزفول، ایران
ولی اله محمدی - دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
حسن زینالی خانقاه - استاد گروه زراعت و اصلاح نباتات، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
علیرضا شافعی نیا - استادیار گروه زراعت و اصالح نباتات، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان

وجود لاین بازگردان باروری کارآمد، یکی از اجزای ضروری تولید بذر هیبرید در کلزا است. هدف از این مطالعه، ارزیابی قدرت بازگردانندگی باروری در تعدادی از ژنوتیپ های بارور کلزا با استفاده از روش آمیزش آزمون بود. مواد گیاهی حامل ژن بازگردان باروری شامل چهار لاین (دو پولیما و دو اوگورا)، هفت هیبرید کلزا، ۱۴ ژنوتیپ امید بخش بارور و ۴۰ تک بوته انتخابی بارور از نسل F­­۲ دو هیبرید تجاری هایولا ۴۰۱ و۵۰ کلزا بودند. مواد گیاهی نر عقیم شامل سه لاین (دو پولیما و یک اوگورا) و بوته های نرعقیم مشاهده شده در نسل F۲ هیبرید هایولا ۴۰۱ بودند. تمام مواد گیاهی در شرایط گلخانه کشت شدند و تلاقی، بین ژنوتیپ های بارور با ژنوتیپ های نرعقیم انجام گرفت. نتاج حاصل از نظر تعداد بوته های بارور و عقیم، تراکم، شکل و طول خورجین و تعداد دانه در خورجین در مزرعه مورد ارزیابی قرار گرفتند. مقایسه نسبت تعداد بوته های بارور به عقیم، توارث تک ژنی صفت نرباروری و همچنین وابستگی شدید بین ماهیت سیتوپلاسم والد مادری نرعقیم و ژن مسئول باروری در والد پدری را نشان داد. گل ها در ژنوتیپ های حامل ژن بازگردان باروری، علاوه بر کیسه های گرده توسعه یافته، دارای پایه های پرچم بلند و گلبرگ های صاف و بزرگ بودند. بر اساس خلوص ژن باروری و میانگین خصوصیات ثبت شده، ژنوتیپ های امید بخش R'۱/۱, R'۴/۲ و R'۲/۱ به عنوان لاین های بازگردان باروری مطلوب در سامانه پولیما انتخاب شدند. نتایج نشان داد که هیبریدهای هایولا ۴۰۱ و ۳۰۸ در سامانه پولیما و هایولاهای ۴۸۱۵، ۵۰،۶۰ و ۷۶ در سامانه اوگورا برای استخراج لاین بازگردان باروری از نسل F۲ مناسب هستند. از میان ژنوتیپ های بارور انتخابی نسل F۲، شماره های دو، سه و ۱۹ از هیبرید هایولا ۴۰۱ (سامانه پولیما) و شماره های چهار، شش، هشت، ۱۱، ۱۲، ۱۳ و ۱۵ از هیبرید هایولا ۵۰ (سامانه اوگورا) برای ادامه خودگشنی و تهیه لاین بازگردان باروری خالص مناسب تشخیص داده شدند.  

باروری, سیتوپلاسمی, کلزا, لاین, نرعقیمی, هیبرید