سیر تحول مفاهیم زیبایی - والایی در معماری مساجد ایران

هدف نهایی در این مقاله، بیان معنای دقیق مفاهیم زیبایی و والایی و یافتن معیارهای کلی اینمفاهیم و ترکیب شان و نمود عینی آنها در معماری اسلامی، بالاخص مساجد می باشد. آشنایی با معارفانسان ساز اسلامی و دستاوردهای پر رمزو راز آن فرصتی با فراغت و جانی با بساطت طلب می نماید. ازآن جایی که یافتن تعاریف یگانه و پایه ای از مفاهیم پارادوکسیکال زیبایی و والایی در هنر و معماریاسلامی نیازمند تحقیق گسترده است، و همچنین تعاریف موجود درفلسفه و هنر و معماری غربی واسلامی تفاوت محسوسی دارند، این پژوهش سعی در وضوح این مفاهیم کرده است. مفهوم زیبایی درهنر و معماری معاصر غرب (تعارض بین زیبایی و والایی) از مسائل پردامنه است، به طوریکه در تحلیلدوران قرون وسطی و سیر تبدیل آن به رنسانس ، سیری از والایی گرایی به زیبایی گرایی بیان شده است.همچنین در فلسفه و هنر و معماری معاصر غرب راه حل های گوناگونی برای ترکیب والایی و زیبایینیز ارائه شده است که زیبایی شناسی گروتسکی (زشت گونه) پیتر آیزنمن نمونه ای از آن است، اما درمعماری مساجد این دوگانه (زیبایی– والایی) به شکلی دیگر مطرح است و علیرغم توجه توام به هر دومفهوم، گاه مساجد به هر یک از آنها نزدیک شده و شکلی متفاوت به خود گرفته است.روش رسیدن بههدف نهایی پژوهش، روش نظر به عمل می باشد، به عبارت دیگر؛ ابتدا به گونه شناسی اندیشه های فلاسفه و عرفای غربی و اسلامی بر اساس نگرش های زیبایی گرایی و والایی گرایی و جامع گرا پرداخته،و سپس با بررسی اصول فلسفی و معیار های معمارانه برخاسته از هریک از آنها به گونه شناسی ادواریمساجد می پردازیم. نتیجه پژو هش انجام شده که خلاصه گزارش آن در اینجا آمده است نشانمی دهدکه؛ معماری مساجد در طول چهار دور ی تکاملی معماری اسلامی سیری از والایی گرایی بهحالات فراگیر والایی- زیبایی دست یافته است، چیزی که برخی از عرفای همان دوران همچون حافظزمینه ساز آن بودند.