جابر دانش - عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی

شهرها و مجتمع های زیستی از جملۀ بارزترین و ملموس ترین جلوه های فرهنگ بشری است که باارائه فضاهایی عینی و قابل ادراک، بسیاری از مؤلفه های فکری و ذهنی متأثر و منتج از آن را بیان می کند.علاوه بر این نوع ارتباط، فضاهای شهری خود محیطی فرهنگ ساز و تأثیرگذارند که می توانند در شکلگیری نظامِ زیرساختی و ذهنی جامعه اثربخش باشند. شهرهای اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیستند.آن چه این مقاله در پی آن است، تحلیل سیمای کالبدی شهرهای اسلامی و ساختار آن و تبیینمشخصه های سازمانی و فضایی این شهرهاست تا در نتیجه این تحلیل و تبیین، مبانی و اصولی حاصلآید که در تفکرات امروزین عرصۀ طراحی شهری، شهرسازی و معماری رهنمون بوده، مفید و کارسازباشد. بدین ترتیب طرح مبانی شکل گیری و اصول انتظام شهرهای سنتی اسلامی هدف این نوشتار استکه در راستای دستیابی به آن، پس از اشاره به پیشینۀ تاریخی شهرهای اسلامی، خصوصیات کالبدی وعوامل مؤثر در در شکل گیری آن مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. این تحلیل با طرح بعدمعناگرا و عرفانی فرهنگ و هنر اسلامی در بنیاد و حیات کالبد شهری، اصول وحدت گرای فرهنگدینی در انتظامِ هماهنگ شهر اسلامی را مورد تأکید قرار داده است.

شهر اسلامی، شکل شهر، وحدت، معنویت، انتظام هماهنگ