محمدصادق فلاحت - استادیار گروه معماری دانشگاه زنجان
سمانه فرج زاده خسروشاهی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری دانشگاه زنجان

آیا تاکنون به گذر عمر مسجد قدیمی محله مان یا شهرمان اندیشیده ایم؟ اندازه و شکل مسجد تا چه میزاندر پایداری آن در طول تاریخ چه از لحاظ کالبدی و چه از نظر عملکردی، تاثیرگذار بوده است؟ آیا فرهنگنیز می تواند از ارکان تاثیرگذار بر این ماندگاری 3 باشد؟در طول تاریخ حکومت اسلامی در ایران همواره تعداد زیادی مسجد با شکل، فرم و عملکردهایمتفاوت ساخته شده اند. برخی از این مساجد، بزرگ و پرهیبت و نقطه ی عطف برای یک شهر بوده اند وبرخی دیگر کوچک و ساده، در دل محله ای پر از مردمان پاک دل و سخت کوش؛ و امروزه ما وارث بسیاریاز این مساجد می باشیم که از میان غبار روزگاران به یادگار مانده اند بی آنکه نگاهی به علت ماندگاری اینمساجد داشته باشیم و تنها از حضور آنها لذت می بریم. اکثر تحقیقاتی که بر روی مساجد صورت گرفتهاست به بررسی کالبدی آنها پرداخته و کمتر نگاهی به روح زمان 4 نهفته در آنها کرده اند. اما سؤالی کههمواره برای من و شاید بسیاری دیگر مطرح بوده، علت ماندگاری مساجدی با این همه تفاوت چه در ظاهرو چه در معنا، می باشد. این مقاله در ابتدا به دسته بندی ظاهری مساجد با توجه به هنر عوام 5 و هنر خواص 6می پردازد که نتیجه ی آن رسیدن به دو نوع مساجد فاخر 7 و مساجد مردم گرا 8 می باشد. سپس به مقایسه ی ایندو نوع مسجد از ابعاد مختلف مانند دلیل ساخت، کاربری در گذشته، حال و... پرداخته و علت ماندگاریآنها را از پس این مطالعات نتیجه می دهد. سپس این مطالعات و نتایج با بررسی نمونه هایی از مساجد تبریز،بیان و تشریح می شود.

مساجد فاخر، مساجد مردم گرا، هنر عوام، هنر خواص