فرامرز خوش اخلاق - دانشیار آب و هواشناسی دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران، تهران، ایران.
محمدحسن ماهوتچی - دکتری آب و هواشناسی سینوپتیک، دانشگاه تهران، تهران، ایران (مسئول مکاتبات).

زمینه و هدف: توفان­های تندری جزو پدیده­های مخرب آب و هوایی محسوب می­شوند که شناخت سازوکار، تکوین و توسعه­ی توفان­های یادشده می­تواند کمک ویژه­ای را در جهت مقابله و کاهش خسارات ایفا کند. روش بررسی: در پژوهش حاضر به بررسی توفان­های تندری با بارش بیش از ۱۰ میلی­متر ایستگاه سینوپتیک مشهد در یک دوره آماری ۶۱ ساله (۲۰۱۰ -۱۹۵۱) پرداخته شده است. بدین ترتیب ابتدا کدهای مربوط به رخداد پدیده توفان تندری و سپس بارش­های بیش­تر از ۱۰ میلی­متر مربوط به این پدیده استخراج و در ادامه داده­های روزانه­ی میانگین فشار تراز دریا از سری داده­های بازکاوی شده­ی NCEP/NCAR در ۱۲ روز مورد نظر برداشت شد. در نهایت با روش تحلیل مولفه­ی مبنا (PCA) و تحلیل خوشه­ای، الگوهای گردشی تراز دریا که در ایجاد بارش­های تندری نقش ایفا می­کردند، طبقه­بندی گردیدند. یافته­ها: با بررسی­های صورت گرفته مشخص گردید که بارش­های تندری مشهد از دو الگوی کلی پیروی کرده است. الگوی اول، در فشار تراز دریا، هسته­ای از سامانه­ی کم­فشاری بر فراز کشور ایران شکل گرفته که با حرکت چرخندی رطوبت موردنیاز بارش تندری را از منابع رطوبتی جنوب کشور تامین و در ترازهای فوقانی(۸۵۰ و ۵۰۰ هکتوپاسکالی) نیز قرارگیری جلوی ناوه بادهای غربی بر فراز منطقه مورد پژوهش موجب رخداد بارش تندری گردیده است. الگوی دوم، سامانه­ی سودانی در جهت جنوب­غربی – شمال­شرقی گسترش یافته و با عبور از فراز دریای عمان و خلیج فارس موجب فرارفت رطوبت به سمت منطقه مورد مطالعه شده و در تراز ۸۵۰ و به ویژه ۵۰۰ میلی باری قرارگیری جلوی ناوه بادهای غربی بر فراز منطقه مورد مطالعه عامل دینامیکی صعود را فراهم و تشدید و در پی آن به بارش تندری منجر گردیده است. بحث و نتیجه­گیری: رخداد توفان­های تندری و به ویژه بارش­های تندری شدید و مخرب به وجود هوای مرطوب در مجاورت سطح زمین (مثلا  نم ویژه ۱۰ گرم بر کیلوگرم و بیش­تر)، و وجود ناپایداری در لایه­های میانی وردسپهر بستگی دارد، مطالعه و مقایسه های انجام گرفته در رابطه با الگوهای متفاوت نشان داد که عوامل یادشده در الگوهای موجود نقش اصلی را ایفا می­کنند. بررسی نقشه­های وزش رطوبتی و نم­ویژه­ی الگوهای متفاوت در ترازهای مختلف جوی نشان می­دهد که منابع رطوبتی بارش­های تندری صورت گرفته در منطقه پژوهش دریای عرب، دریای سرخ، خلیج فارس و دریای عمان است.

واکاوی همدیدی, بارش تندری, تحلیل مولفه ی مبنا, مشهد.