سعید شعبانی - استادیار پژوهشی، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، گرگان، ایران.
مسلم اکبری نیا - دانشیار گروه جنگل داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران (مسوول مکاتبات).
سید غلامعلی جلالی - دانشیار گروه جنگل داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده زمینه و هدف: خشکه­دارها به عنوان مهمترین عامل کنترل کننده ساختار و فعالیت در جنگل­های معتدله شناخته می­شوند. به منظور بررسی نقش خشکه­دارها در زادآوری درختان جنگلی، تراکم زادآوری محیط اطراف خشکه­دار در جنگل­های بکر منطقه لالیس نوشهر مورد بررسی قرار گرفت. روش بررسی: جهت نمونه­برداری از خشکه­دارهای سرپا از پلات­های دایره­ای به مساحت ۵ آر و به مرکزیت خشکه­دار، و همین طور در خشکه­دارهای افتاده از پلات­های مستطیلی به عرض ۴ متر و طول خشکه­دار موجود، استفاده شد. درجه پوسیدگی خشکه­دار به همراه موقعیت توپوگرافیک و مساحت حفره تاجی ناشی از خشکه­دار با توجه به میانگین قطر بازشدگی تاج، یادداشت گردید. برای بررسی اثر حفره­ها، از نظر سطح به پنج دسته تاج پوشش بسته، سطح خیلی کم (کمتر از ۵۰ مترمربع)، سطح کم (۵۰ تا ۱۵۰ مترمربع)، سطح متوسط (۱۵۰ تا ۲۵۰ مترمربع) و سطح زیاد (۲۵۰ تا ۴۸۰ مترمربع) تقسیم شد. یافته­ها: نتایج مربوط به زادآوری نشان داد گونه راش بیشترین تراکم زادآوری را در برگرفته است. میزان تراکم نهال در کلاس پوسیدگی چهارم بیشترین تعداد را برای تمام گونه­ها به خود اختصاص داد. همچنین با افزایش اندازه سطح حفره­های تاجی، بر تراکم زادآوری افزوده شده است و کلاس سطح زیاد بیشترین زادآوری را دربردارد. تراکم زادآوری بین طبقات شیب و کلاس­های ارتفاعی تفاوت معنی­داری نشان نداد، ولی تراکم گونه­های راش، پلت، شیردار و توسکا در جهات مختلف تفاوت­های معنی­داری نشان می­دهد. بحث و نتیجه­گیری: یافته­های تحقیق حاضر نشان می­دهد که شناخت فرآیند­های طبیعی در توده­های بکر اکوسیستم­های جنگلی، اطللاعات مفیدی در اختیار مدیران اجرایی، جهت اتخاذ تصمیمات درست قرار می­دهد.

خشکه دار, کلاس پوسیدگی, زادآوری, حفره تاجی, عوامل توپوگرافیک