رامین سلماسی - استادیار بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران (مسوول مکاتبات).
حمیدرضا پیروان - دانشیار گروه مهندسی پژوهشی حفاظت آب و خاک، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

زمینه و هدف: آبیاری زمین­های زیر کشت سبزی­های خوراکی به وسیله پساب­های آلوده، موجب می­شود که فلزات سنگین در این گیاهان انباشته شوند. تثبیت فلزات سنگین در محل با استفاده از اصلاح­گرهای معدنی، روشی است که برای کاهش جذب فلزات به­وسیله گیاهان بسیار مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس، در پژوهش حاضر، بررسی کارآیی پنج نوع اصلاح­گر معدنی، برای تثبیت فلزات سنگین خاک­های کشاورزی اطراف شهرستان تبریز که با پساب های آلوده آبیاری می­شوند، مد نظر بوده است. روش بررسی: به نیم گرم از  پنج اصلاح­گر کلسیت، ایلیت، هماتیت، زئولیت و بنتونیت و ۱۰ نمونه خاک برداشت­شده از خاک­های واقع در شمال غرب شهرستان تبریز، محلول­های حاوی عناصر کادمیوم، سرب، نیکل، مس و روی اضافه شد. بعد از دو ساعت قرار دادن در دستگاه تکان­دهنده، غلظت این پنج عنصر در محلول­های صاف شده با استفاده از دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شد.  با استفاده از آزمون دانکن، مقایسه میانگین­ها انجام و در نهایت، اصلاح­گرهای بهینه در این رابطه مشخص شد. یافته­ها: نتایج نشان داد تفاوت آشکاری بین مواد اصلاح­گر از لحاظ میزان جذب پنج عنصر وجود دارد، به­طوری­که بیشترین میزان جذب عناصر کادمیوم، نیکل و روی مربوط به کلسیت؛ بیشترین میزان جذب عناصر سرب و مس مربوط به هماتیت و برای هر پنج عنصر کمترین میزان جذب مربوط به ایلیت بوده است. کلسیت، زئولیت، بنتونیت و هماتیت ظرفیت جذب بالاتر معنی­داری در سطح پنج درصد برای عناصر کادمیوم، نیکل و روی نسبت به تمام خاک­های مورد آزمایش داشتند. در مورد سرب، بالاترین میزان جذب با استفاده از اصلاح­گرهای کلسیت و هماتیت (بدون تفاوت معنی دار با همدیگر) انجام شد. بحث و نتیجه گیری: کلسیت، هماتیت و زئولیت بالاترین میزان جذب مس را داشتند، در حالی که بیشترین میزان جذب این عنصر در سطح پنج درصد اختلاف معنی­دار با دو ماده اصلاحی دیگر، بوسیله هماتیت انجام گرفت. کلسیت و هماتیت مشترک بین پنج اصلاح­گر بودند که در صورت اضافه شدن به ۱۰ نمونه خاک مورد آزمایش­، توانستند باعث افزایش معنی­دار (در سطح پنج درصد) ظرفیت جذب پنج آلاینده کادمیوم، مس، روی، نیکل و سرب شوند و بدین وسیله کاهش جذب عناصر یاد شده در گیاهان زیر کشت مناطق کشاورزی اطراف شهرستان تبریز را موجب شوند.

آلاینده, پاک سازی, تثبیت, خاک, کارآیی