بررسی تاثیر سازندهای زمین شناسی برروی کیفیت منابع آب زیرزمینی (مطالعه موردی: دشت اردبیل )

          علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورهبیستم، شماره سه ، پاییز ۹۷                                            بررسی تاثیر سازندهای زمین شناسی برروی کیفیت منابع آب زیرزمینی (مطالعه موردی: دشت اردبیل )   سمانه پیران قرنی نمین[۱]* [e-mail] امیر حسین جاوید[۲] جمال قدوسی[۳]   تاریخ دریافت:۲۹/۱۱/۹۳ تاریخ پذیرش:۶/۳/۹۴   چکیده زمینه و هدف : با توجه به بحران آب در کشور به خصوص در چند دهه اخیر، بررسی کیفیت آب های زیرزمینی و شناسایی عوامل موثر در کاهش کیفیت این منبع آبی،امر مهمی به شمار می رود. اطلاعات موجود از وضعیت آب های زیرزمینی استان اردبیل حاکی از آن است که به لحاظ عدم وجود آب سطحی مازاد، قسمت اعظم آب مصرفی در منطقه مورد مطالعه از منابع آب های زیرزمینی تامین می شود. مهم ترین فرآیندهای زمین ریخت شناسی قابل مطالعه از نظر آب های زیرزمینی، مخروط افکنه ها و پادگانه های آبرفتی می باشند. لذا در این تحقیق سعی بر این است که بین اشکال و فرآیندهای زمین ریخت شناسی دشت اردبیل و منابع آب زیرزمینی آن رابطه ای برقرار شود تا بر اساس آن چه که در طبیعت دیده می شود، منابع آب زیرزمینی حدس زده شود. روش بررسی : در این پژوهش، برای بررسی کیفی نمونه آب زیرزمینی،داده های کیفی چاه ها از سازمان آب  منطقه ای اردبیل اخذ گردید، هم چنین از نرم افزار Arc GIS برای ترسیم نقشه ها استفاده شد. یافته ها : میزان EC آب های زیرزمینی در دشت اردبیل بین ۶۵۸۰-۲۶۷ میکرو زیمنس بر سانتی متر(با متوسط حدود ۱۲۸۴ میکرو زیمنس بر سانتی متر) طی سال های ۱۳۸۳، ۱۳۸۷ و۱۳۹۲ تغییر کرده است . بحث و نتیجه گیری : نتیجه مطالعه نشان می دهد که خصوصیات شیمیایی سازندهای زمین شناسی تاثیر گذارترین عامل بر کیفیت منابع آب زیرزمینی در منطقه می باشد .   واژه های کلیدی : منابع آب زیرزمینی، زمین ریخت شناسی، دشت اردبیل .   J.Env. Sci. Tech., Vol ۲۰, No.۳, Autumn, ۲۰۱۸           Effect of geological formation on the quality of groundwater )Case study: Ardebil Plain (   Samaneh Piran Gharni Namin[۴]* [e-mail] Amir H. Javid[۵] Jamal Ghoddousi[۶] Date Received: February ۱۸, ۲۰۱۵ Admission Date:May ۲۷, ۲۰۱۵   Abstract Background and Objective: Considering the water crisis, especially in the last decades, investigation of groundwater quality and identification of the factors contributing to the decline of water quality in this resources are important. The information on available sources of groundwater in Ardebil show that, in the absence of excess surface water, much of the water consumed in the study area comes from groundwater sources. The most significant processes of geomorphologic study of groundwater are alluvial fans and terraces waters. Therefore, in this study it has been attempted to establish a relationship between the shapes and surface morphology of Ardebil plain and its groundwater resources tin order to estimate the groundwater resources based on what has been observed in the nature. Methods: In this study, to assess the quality of the groundwater samples, the quality data from wells was received from the Regional Water Company of Ardebil. Also the Arc GIS software was used to draw the maps. Findings: EC of groundwater in the Ardebil plain has been changed from ۲۶۷ to ۶۵۸۰ μs/cm (with an average of about ۱۲۸۴ μs/cm) during the years ۱۹۹۴, ۱۹۹۸ and ۲۰۱۳. Discussion and Conclusions: The results show that the chemical properties of geologic formations are the most influential factors in the quality of groundwater resources in the region. Keywords: Groundwater, Geomorphologic, Ardebil Plain.   مقدمه نزولات جوی و آب های سطحی در عبور از میان سازندهای مختلف زمین شناسی، املاح موجود در آن ها را در خود حل می کنند. از این رو، کیفیت شیمیایی آب زیرزمینی، به نوع تشکیلات یا سازندی بستگی دارد که آب از میان فضاهای خالی آن عبور می کند. هم چنین مدت توقف آب در زیر زمین نیز در کیفیت و شوری آب نقش موثری دارد، زیرا آب هرچه در میان رسوبات زمین بیشتر باقی بماند، شورتر می شود. در یک سیستم زمین شناسی، ماهیت و توزیع آکیفر ها(آبخوان ها) و آکی تاردها از لیتولوژی، چینه شناسی و ساختمان زمین شناسی سازندها و نهشته ها تاثیر می پذیرد(۱). از آن جا که سازندهای زمین شناسی از نظر خصوصیات سنگ شناسی متفاوت اند، آب حاصل از آن ها نیز دارای کیفیت گوناگونی است(۲) . پژوهش های زمین ریخت شناسی به علت ارایه شاخص هایی برای اکتشاف آب زیرزمینی و هدایت سریع پژوهش گران به نقاط دارای منابع آب، مورد توجه ژئومورفولوژیست ها قرار گرفته است. به دلیل اهمیت موضوع در دنیا، مطالعات زیادی ویژگی های کیفی منابع آب، به ویژه آب های زیرزمینی را مورد بررسی قرار داده اند. نویسندگانی مانند (۳) Lee (۲۰۰۱) و (۴) (۲۰۰۸)  et alو  Ciminoبرای به دست آوردن تصویر کاملی از پدیده شوری و نفوذ آب های شور به آبخوان ها، روش های ژئوفیزیک و ژئوشیمی را به طور توامان انتخاب کردند. (۵) Heath and Trainer (۱۹۶۸) و (۶) Mollard(۱۹۶۸) یک سری شاخص های توپوگرافی و زمین ریخت شناسی ارایه نموده اند. در زمینه کیفیت منابع آب و خاک کشور ایران و شوری آن ها، پژوهش های ارزش مندی توسط دانشمندان متعدد انجام شده است. برای مثال برخی مطالعات مانند فیض نیا (۱۳۷۸) (۷)، علوی پناه و همکاران(۱۳۸۴) (۸) و غیره به بررسی علل تغییر کیفیت منابع و مولفه های شور شدن آب و خاک در نقاط مختلف کشور پرداختند. به عقیده رجایی (۱۳۷۳) (۹)، نهشته های آبرفتی محتوی آب زیرزمینی به چرخه ژئومورفولوژی تعلق دارند. بررسی منابع آب زیرزمینی در دشت اردبیل، علاوه بر این که نقش ژئومورفولوژی را در شکل گیری چنین منابعی روشن می سازد، این امکان را نیز به وجود می آورد تا بتوان نقش سازندهای زمین شناسی را در کیفیت آب های زیرزمینی منطقه مشخص نمود. پژوهش های زمین شناسی و زمین ریخت شناسی به دلیل ارایه شاخص هایی برای اکتشافات آب زیرزمینی و هدایت سریع پژوهش گران برای کشف نقاط دارای منابع آب زیرزمینی از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشند. لذا در این تحقیق سعی بر این است که بین اشکال و فرآیندهای زمین ریخت شناسی دشت اردبیل و منابع آب زیرزمینی آن رابطه ای برقرار گردد تا بر اساس آن چه که در طبیعت دیده می شود، منابع آب زیرزمینی حدس زده شود.   مواد و روش ها دشت اردبیل در شمال غرب ایران و در حدفاصل طول های جغرافیایی ́۴۶,۴۷۰ تا ́۴۱,۴۸۰شرقی و عرض های جغرافیایی ́۵۵,۳۷۰تا ́۴۸,۳۸۰ شمالی واقع شده است. این دشت از شمال به ارتفاعات مرزی بین ایران و آذربایجان، از شرق به ارتفاعات تالش، از جنوب به آرپاچای و از غرب به دامنه کوه سبلان ختم می شود و و دارای حوزه آبریزی معادل ۸۵۳ کیلومترمربع می باشد. حداقل ارتفاع در پست ترین نقطه دشت اردبیل حدود ۱۳۰۰ متر و حداکثر ارتفاع در دهستان ویلکیج شمالی ۱۸۴۵ متر از سطح دریا می باشد (شکل ۱) .         شکل ۱-  نقشه موقعیت مکانی دشت اردبیل Picture۱. Location map of Plain Ardebil     روش مطالعه از نوع توصیفی و تحلیلی آینده نگر می باشد. از آن جا که بخشی از مطالعه مربوط به بررسی وضعیت موجود بوده، بنابراین روش مطالعه این قسمت را روش توصیفی تشکیل می دهد و از طرف دیگر چون رابطه بین عواملی مانند زمین ریخت شناسی و آب های زیرزمینی مورد مطالعه قرار گرفته و این قسمت از روش مطالعه از عامل شروع و به نتیجه منتهی شده، به این ترتیب روش مطالعه در این قسمت از نوع تحلیلی آینده نگر می باشد. درمطالعه حاضر که بیشتر دیدگاه زمین ریخت شناسی دارد ،سعی شده با تاکید بر عوامل زمین ریخت شناسی و شاخص های آن ها آب های زیرزمینی مطالعه گردد. در این پژوهش پس از شناسایی منطقه مورد مطالعه با استفاده از نقشه های توپوگرافی در مقیاس ۱:۵۰۰۰۰ و زمین شناسی در مقیاس ۱:۱۰۰۰۰۰ سازمان زمین شناسی کشور، برای بررسی کیفی نمونه آب زیرزمینی در دشت اردبیل، داده های کیفی سه حلقه چاه عمیق به عنوان نمونه برای شش متغیر شامل مجموع کاتیون ها (سدیم، منیزیم و کلسیم)، مجموع آنیون ها (سولفات، کلر و بی کربنات)، TH (سختی کل)، EC (هدایت الکتریکی) و TDS (کل مواد جامد محلول) در سال­های ۸۳، ۸۷ و ۹۳ از سازمان آب منطقه ای اردبیل اخذ گردید. برای بررسی تاثیر سازندهای زمین شناسی بر روی کیفیت آب­­های زیرزمینی در منطقه مورد مطالعه نیز علاوه بر مطالعات صحرایی و بررسی نقشه های زمین شناسی موجود، اقدام به مطالعه وضعیت و گسترش تشکیلات زمین شناسی گردید. هم چنین از نرم افزار Arc GIS برای ترسیم نقشه ها استفاده شد. جامعه آماری این مطالعه دشت اردبیل، پهنه تحت پوشش و در برگیرنده آب خوان موجود می باشد. روش های نمونه گیری نیز با توجه به نوع داده ها به صورت نمونه گیری تصادفی ساده و سیستماتیک می باشد (شکل ۲) و (جدول۱) .         شکل۲-  نقشه دشت اردبیلو چاه های اطراف آن Picture۲. Map of Plain Ardebil and surrounding wells   جدول ۱- شرح مختصری از روش تحقیق Table ۱. Brief description of the research method   مختصات جغرافیایی زمان نمونه برداری روش نمونه برداری آزمایش utmy utmx چاه شماره ۱ ۳۸° ۱۶' ۴۲° ۲۹' ۹۲ - ۱۳۸۳ تصادفی ساده آنالیز کیفی آب چاه شماره ۲ ́ ۳۸° ۱۶' ۴۲° ۲۶' ۹۲ - ۱۳۸۳ تصادفی ساده آنالیز کیفی آب چاه شماره ۳ ۳۸° ۱۵' ۴۲° ۲۸' ۹۲ - ۱۳۸۳ تصادفی ساده آنالیز کیفی آب       یافته ها   خصوصیات طبیعی منطقه مورد مطالعه ۱) زمین شناسی روند موجود در این ناحیه از واحد زمین ساختی البرز آذربایجان تبعیت می کند و غالبا̋ متغیر است. فعالیت های تکتونیکی منطقه و هم چنین فعالیت های آتشفشانی کوه سبلان در دوران سوم، عوامل اساسی در شکل گیری ساختمان زمین شناسی منطقه بوده و وجود تشکیلات خروجی آذرین که اراضی رسوبی را می پوشانند موید این مساله است. از طرفی به نظر می رسد چاله دشت اردبیل نیز در نتیجه فعالیت گسل های عمده منطقه در این دوران به وجود آمده باشد. در همین حال گستره رسوبات آبرفتی کواترنری و عصر حاضر در سطح دشت اردبیل قابل توجه بوده و سرتاسر دشت و حواشی آن را می پوشاند. رسوبات آبرفتی مذکور متشکل از شن، ماسه، سیلت و به مقدار خیلی کم کنگلومرا می باشد که در پهنای دشت و با تغییرات جانبی مشاهده می شود. این رسوبات بیشتر حاصل فرسایش و تخریب سنگ های آندزیتی و آهکی ارتفاعات پیرامون منطقه است. بخش اعظم دشت اردبیل در واحد زمین شناسی Qt۲ (رسوبات پادگانه آبرفتی جوان و مخروط افکنه ها) واقع شده است (شکل ۳) .       شکل۳- نقشه واحدهای زمین شناسی محدوده مورد مطالعه Picture۳. Map of geological units of study area       ۲) خاک شناسی   بر طبق طبقه بندی های جدید، خاک های دشت اردبیل اساسا از نوع خاک های قهوه ای هستند که بیشتر به صورت خاک­های قهوه ای، قهوه ای تیپیک، خاک های قهوه ای سخت شده و خاکستری قهوه ای قابل مشاهده می باشند. خاک ها در محدوده مورد مطالعه عمدتا از نوع خاک های رسوبی دانه ریز هستند که از فرسایش شدید مواد اولیه اصلی به وجود آمده اند، و نیز از نوع رس و سیلت می باشند که به مقدار کم شن و ماسه همراه دارند. این خاک ها جزء خاک های قهوه­ای به شمار می روند که از نظر دانه بندی بافت ریز داشته و بنابراین ضریب تخلخل آن ها بسیار پایین است. قابلیت نفوذ این خاک ها در صورتی که دارای رس باشند ضعیف بوده و به هنگام بارندگی ابتدا مقداری آب جذب کرده و سپس یک لایه تقریبا غیرقابل نفوذ به وجود می آورند. بنابراین خاک غالب دشت اردبیل از نوع  خاک های عمیق رسی انتقالی و شنی برجا و با بافت های سنگین تا سبک می باشد (شکل ۴) .          شکل ۴-  نقشه خاک شناسی(بافت خاک) محدوده مورد مطالعه Picture۴. Soil science map (soil texture) of the study area   ۳)کاربری اراضی در دشت اردبیل مراتع و اراضی باز بایر و زراعی است، به طوری که مراتع نیز از نوع مراتع تخریب شده تا نیمه تخریبی می باشند. ضمنا“ فردوگاه شهر اردبیل نیز در این دشت قرار دارد (شکل ۵) .       شکل ۵-  نقشه کاربری اراضی محدوده مورد مطالعه Picture۵. Land use map of the study area             ۴) شیب منطقه : ناحیه دشتی با شیب کمتر از ۵ % بخش وسیعی از محدوده مورد مطالعه را فرا گرفته است و به تدریج در دامنه های اطراف بر میزان شیب افزوده می شود . ۵) آب خوان دشت اردبیل عمدتا از رسوبات دانه ریز (رس، سیلت و مقدار کمی ماسه و شن ) تشکیل شده که این مواد دارای نفوذ پذیری کمی هستند. از نظر ریخت شناسی زمین ها با ریخت تپه ماهوری و ارتفاعات نه چندان چهره ساز قرار گرفته اند. آبراهه ها عمق چندانی ندارند و ارتفاع بالاترین نقطه تا کف آبراهه بلندی متوسط دارد. با توجه به موقعیت لایه ها، شیب و جنس آن ها و مجموعه عوامل فرسایشی، چهره زود فرسایی را در سطح زمین ایجاد نموده است. وجود آبرفت ها و خاک های سطحی نیز به عنوان عوامل موثر دیگری، فرم سطح و یا تقریبا حدودی را در سطح زمین باعث شده اند (شکل ۶) .   شکل ۶-  نمایش محدوده آب خوان دشت اردبیل Picture۶. Show the watershed area of plain Ardebil     ۶) نتیجه بررسی تاثیر وضعیت کلی کیفیت آب های زیرزمینی در دشت اردبیل دشت اردبیل واقع در شمال شهر اردبیل متشکل از اراضی پست جلگه ای است که ارتفاع آن از سطح دریا بین ۱۳۳۴-۱۳۱۰ متر تغییر  می کند. در این دشت به دلیل محدود بودن منابع آب سطحی، بخش اعظم آب مورد نیاز از منابع آب زیرزمینی تامین می شود، به طوری که در گستره ۱۱۵۰۰۰ هکتاری دشت اردبیل حدود ۱۳۵ چاه حفر گردیده است که تامین کننده آب مورد نیاز مصارف مختلف به ویژه کشاورزی هستند. حوضه آب خوان این دشت به دلیل شرایط ویژه توپوگرافیکی، طبیعی و اقلیمی نشانگر حساس و آسیب پذیر بودن آن می باشد، از این رو کیفیت آب زیرزمینی و مدیریت آن از جمله اقدامات اساسی و مورد نیاز در این منطقه می باشد. نتایج به دست آمده از مطالعات پیشین در این دشت نشان داده است که آب خوان این دشت از نوع آبخوان های آزاد است. این در حالی است که در بعضی از نقاط آن مانند بخش های جنوب شرقی و شرق، آب خوان های معلق سطحی نیز وجود دارند. علاوه بر این، ضخامت ناحیه اشباع آب خوان نیز در نقاط مختلف دشت یکسان نبوده و بین ۲۲۰-۲۰۰ متر تغییر می کند. اطلاعات موجود در منابع قابل دسترس از وضعیت آب های زیرزمینی استان حاکی از آن است که پتانسیل آبی استان حدود ۳۷۱/۱۵ میلیارد مترمکعب است که ۵/۹ میلیارد متر مکعب آن به صورت آب های سطحی و جاری و بقیه از منابع آب های زیرزمینی تامین می شود. عمق بحرانی آب در منطقه، حدود ۶۰/۲ متر برای خاک های سنگین، حدود ۳۰/۲ متر برای خاک های سبک و حدود ۴۵/۲ متر برای خاک های متوسط می باشد. در اراضی دشت مرکزی عمق آب زیرزمینی کمتر بوده و رقمی معادل ۸/۱ – ۴/۱ متر را نشان می دهد. برداشت از آب های زیرزمینی به ترتیب در شهرستان های اردبیل و نمین نسبت به سایر شهرستان های استان بالا بوده و بیشترین میزان برداشت مربوط به منابع آب های زیرزمینی دشت اردبیل می باشد.نتیجه بررسی حاصل از آنالیزهای کیفیت نمونه های آب زیرزمینی در سه حلقه چاه عمیق موجود مربوط به سال های ۱۳۸۳،۱۳۸۷و ۱۳۹۲ در جداول (۴) – (۲) ارایه شده است .       جدول۲- نتیجه آنالیز نمونه آب های زیرزمینی مربوط به سه حلقه چاه عمیق در سال ۱۳۸۳ Table ۲. The result of an analysis of groundwater samples of three deep wells in ۲۰۰۴ شماره چاه pH آنیون ها (میلی اکی والان بر لیتر) کاتیون ها (میلی اکی والان بر لیتر) TDS (میلی گرم بر لیتر) TH (میلی گرم بر لیتر) EC  (میکرو موس بر سانتی متر) HCO۳- CL- SO۴-- Ca++ Mg++ Na+ ۱ ۴۳/۷ ۲/۳ ۸/۵ ۹۲/۵ ۱/۵ ۹۸/۰ ۷/۷ ۲/۱۸۴۳ ۳۰۹۰ ۰۰/۲۸ ۲ ۵۵/۷ ۹/۳ ۳/۶ ۴۸/۶ ۱/۶ ۱۰/۱ ۹/۷ ۴/۲۱۱۱ ۳۶۰۰ ۰۰/۳۳ ۳ ۶۶/۷ ۸/۴ ۸/۶ ۹۱/۶ ۴/۷ ۴۲/۱ ۵/۹ ۵/۲۳۵۶ ۴۴۱۰ ۸/۳۶               جدول۳- نتیجه آنالیز نمونه آب های زیرزمینی مربوط به سه حلقه چاه عمیق در سال ۱۳۸۷ Table ۳. The result of an analysis of groundwater samples of three deep wells in ۲۰۰۸ شماره چاه pH آنیون ها (میلی اکی والان بر لیتر) کاتیون ها (میلی اکی والان بر لیتر) TDS  (میلی گرم بر لیتر) TH    (میلی گرم بر لیتر) EC  (میکرو موس بر سانتی متر) HCO۳- CL- SO۴-- Ca++ Mg++ Na+ ۱ ۵۱/۷ ۸/۴ ۱/۶ ۴۱/۶ ۹/۵ ۲۷/۱ ۸/۸ ۹/۲۱۲۹ ۵/۳۵۸ ۲۸/۳۳ ۲ ۷۸/۷ ۹/۴ ۹/۶ ۸۹/۶ ۳/۷ ۳۱/۱ ۲/۹ ۰۰/۲۳۳۶ ۵/۴۳۰ ۵۰/۳۶ ۳ ۸۱/۷ ۲/۵ ۴/۷ ۱۱/۷ ۵/۷ ۵۳/۱ ۴/۱۰ ۲۵۰۵ ۵/۴۵۱ ۱/۳۹   جدول۴- نتیجه آنالیز نمونه آب های زیرزمینی مربوط به سه حلقه چاه عمیق در سال ۱۳۹۲ Table ۴. The result of an analysis of groundwater samples of three deep wells in ۲۰۱۳     شماره چاه     pH آنیون ها (میلی اکی والان بر لیتر) کاتیون ها (میلی اکی والان بر لیتر) TDS  (میلی گرم بر لیتر) TH    (میلی گرم بر لیتر) EC  (میکرو موس بر سانتی متر)     HCO۳-     CL-     SO۴--     Ca++     Mg++     Na+ ۱ ۵۹/۷ ۹/۵ ۵/۶ ۶۷/۶ ۴/۷ ۷۳/۱ ۲/۱۰ ۲۴۶۴ ۵/۴۶۱ ۵/۳۸ ۲ ۹۲/۷ ۲/۶ ۱/۷ ۲۱/۷ ۷/۷ ۸۴/۱ ۱/۱۱ ۲/۲۶۳۳ ۴۷۷۰ ۱/۴۱ ۳ ۹۶/۷ ۵/۶ ۷/۷ ۳۳/۷ ۹/۷ ۹۹/۱ ۹/۱۱ ۵/۲۸۰۴ ۴۸۹۵ ۸/۴۳     بررسی روند تغییرات کیفیت آب های زیرزمینی بر اساس جداول فوق الذکر، نشانگر روند افزایشی کلیه پارامترهای کیفی آب شاملpH، EC ،TDS ،TH و مجموع کاتیون ها و آنیون ها است . بحث و نتیجه گیری با در نظر گرفتن نتایج به دست آمده از انجام این مطالعه، می­توان نتیجه گیری نهایی را به شرح زیر ارایه نمود : الف)کیفیت آب های زیرزمینی در منطقه مورد مطالعه به تنهایی تحت تاثیر خصوصیات شیمیایی سازندهای زمین شناسی نمی باشد، به طوری که خاک شناسی و کاربری اراضی نیز بر کیفیت آب منابع زیرزمینی در منطقه تاثیر گذار می­باشند. این یافته با نتایج تحقیقات Heath and Trainer (۱۹۶۸) ، Mollard(۱۹۶۸) ، فیض نیا (۱۳۷۸) و علوی پناه و همکاران(۱۳۸۴)، هم خوانی دارد .  ب) با توجه به نوع آبرفت و ضخامت آن در منطقه تحقیق که بین ۲۲۰-۲۰۰ متر تغییر می کند و از نوع رسوبات آبرفتی Qt۲(آبرفت های درشت دانه متشکل از رس، سیلت و سنگریزه ها) و قلوه سنگ های آهکی، گچی، رسوبی، شیست، ماسه سنگ و آذرین از نوع آندوزیت  می باشد و با نظر به خصوصیات خاک منطقه که از نوع خاک های برجا در بخش اعظم گستره دشت و انتقالی در کوهپایه ها به ویژه بخش های جنوبی، شمال شرق و شمال غرب می باشد، (این موضوع متاثر از آبشویی های طبیعی ناشی از بارش ها و جریان روانآب های سطحی به خصوص در کوهپایه ها و تمرکز روانآب ها در بخش مرکزی دشت و جریان یافتن آن ها به سمت شمال شرقی و عملیات زراعت آبی که از طریق بهره برداری از آب های زیرزمینی آب مورد نیازشان تامین می شود) کیفیت آب های زیرزمینی تحت تاثیر خصوصیات و ویژگی های زمین شناسی، خاک و کاربری اراضی قرار می گیرد . ج) با توجه به همه خصوصیات شیمیایی عوامل ذکر شده در فوق، تغییرات ادواری پارامترهای کیفی آب های زیرزمینی در منطقه مورد مطالعه و روند افزایشی مقادیر آن ها شامل PH ،TDS ،TH و EC، می توان نتیجه گرفت که در بین خصوصیات محیطی منطقه بیشترین تاثیر را خصوصیات شیمیایی سازندهای زمین شناسی و کمترین تاثیر را کاربری اراضی بر کیفیت و آلودگی آب های زیرزمینی در منطقه مورد مطالعه دارند (رابطه۱) . رابطه (۱) : خصوصیات کاربری اراضی < خصوصیات شیمیایی خاک شناسی< خصوصیات شیمیایی سازندهای زمین شناسی علت تاثیر خصوصیات شیمیایی سازندهای زمین شناسی و خاک شناسی در مقایسه با تاثیر خصوصیات کاربری اراضی را می توان در نقش و عملکرد خاک و سازندهای زمین شناسی در جذب و فیلتر کردن مواد آلاینده دانست . د) مطالعات نشان می دهد که سفره های آب زیرزمینی دشت اردبیل عمدتا از رسوبات دانه ریز در حد رس، سلیت ومقدار کمی ماسه و شن تشکیل شده است که نفوذ پذیری و قابلیت انتقال این مواد کم است. لذا این امر باعث شده است که سرعت جریان آب زیرزمینی خیلی کند باشد و زمان ماندگاری آب زیرزمینی در داخل سفره زیاد شود که در نهایت منجر به تنزل کیفیت آب زیرزمینی آبخوان ها در منطقه می شود . ه) بازدیدهای صحرایی و نقشه موقعیت چاه های منطقه نیز نشان می دهد که چاه ها از پراکندگی مناسب در سطح دشت برخوردارند و نمونه ها وضعیت کلی آب زیرزمینی را به خوبی مشخص می کنند . Reference Frezze,R.A and Cherry, J. A. , ۱۹۷۹, “Groundwater”. Prentice Hall,Inc. Velayati,S. ,۲۰۰۹, “Hydrogeology of soft and complex formations”. Mashhad University Jihad. Pp.۲۱۶.(In Persian).  Lee,S.H., Kim, K.G., Ko, I., Lee,S.G., Hwang, H.S ., ۲۰۰۱, “Geochemical and geophysical monitoring of salin water intrusion in Korean paddy fields” ,Environ.Geochem.Health. ۲۴.۲۷۷-۲۹۱. Cimino,A., Cosentio,C., Oieni,A., Tranchina,L., ۲۰۰۸, “A geophysical and geochemical aproach for seawater intrusion assessment in the Acquedolci Coastal aquifer ( Northern Sicily) ”, Environ.Geol. ۵۵ (۷). ۱۴۷۳-۱۴۸۲. Heath and Trainer , ۱۹۶۸, “Introduction to ground water hydrology”, NewYork, John Wiley. Mollard, H. D. , ۱۹۶۸, “The role of photo–interpretation in finding groundwarter sources in Western Canada”, proc, ۲nd Seminar on air photo interpretation in the development of Canada, The Queen's Printer, Ottawa, Pp. ۵۷-۷۵. Feyznia.S. ,۲۰۰۰, “Causes of desertification geology in the western central basin (Qom-Kashan)” , Forest Research Institute, Pastures and Desert Research.(In Persian).  Alavipanah.K., Khodaei.K., Jafarbeyglou.M. ,۲۰۰۶, “Study of the efficiency of satellite data in the quality of water on the two sides of the band-pass the Lake Urmia”, Geographic research, No.۵۳.Pp.۵۷-۶۹.(In Persian).    Rajaei.A H., ۱۹۹۵, “Application of geomorphology and environmental management”, Qomes.(In Persian).    ۱- دانشجوی کارشناسی ارشد آلودگی های محیط زیست، دانشکده محیط زیست و انرژی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران *(مسئول مکاتبات). ۲- دانشیارگروه مهندسی محیط زیست، آب و فاضلاب و منابع آب، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران . ۳- استادیار دانشکده محیط زیست و انرژی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات تهران، ایران . ۱-M.Sc. Student of Environmental Pollution, Department of Environment and Energy, Science and Research branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran*(Corresponding Author). ۲- Associate Professor of Environmental Engineering - Water Pollution, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. ۳- Assistant Professor, Department of Environment and Energy, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.    

Keywords:

منابع آب زیرزمینی , زمین ریخت شناسی , دشت اردبیل