وحیدرضا اوحدی - استاد گروه مهندسی عمران، دانشگاه بوعلی سینا و عضو هیئت علمی وابسته دانشکده عمران، پردیس دانشکده های فنی، دانشگاه تهران، ایران
محمد امیری - (مسوول مکاتبات): استادیار گروه مهندسی عمران، دانشگاه هرمزگان، دانشکده مهندسی، بندرعباس، ایران.
مرتضی دیرانلو - مربی گروه مهندسی عمران، مجتمع آموزش عالی فنی و مهندسی اسفراین، دپارتمان مهندسی عمران، اسفراین، ایران.

زمینه و هدف: پژوهشگران، جاذب­های مختلفی برای نگهداری آلاینده­های فلز سنگین را مورد بررسی قرار داده­اند؛ اما به خاک­های واگرای طبیعی و ریخت­شناسی این خاک­ها توجه محدودی شده­است. خاک واگرای طبیعی مورد نظر در این مقاله، یک نمونه خاک رسی است که ابعاد ذرات آن در مقیاس میکرو و نانو قرار دارد. بر این اساس هدف این پژوهش مطالعه نگهداشت آلاینده فلز سنگین و تغییرات ساختار و ریخت­شناسی خاک­های واگرا در اندرکنش با آلاینده­های زیست­محیطی است. روش بررسی: با انجام یکسری آزمایش های ژئوتکنیک زیست محیطی، فرایند اندرکنش خاک واگرای طبیعی، نمونه رسی بنتونیت و نمونه رسی کائولینیت با آلاینده­های فلز سنگین سرب و روی مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفته است. بررسی میزان نگهداری فلزات سنگین توسط خاک واگرا، نتایج پراش اشعه ایکس (XRD)، تصاویر میکروسکوپ الکترونی پویشی (SEM) و طیف­سنجی پاشندگی انرژی (EDX) نشان می دهد که خاک واگرای طبیعی مورد مطالعه به دلیل ریخت شناسی، ساختار پراکنده و درصد زیاد کربنات در مقایسه با نمونه­های رسی بنتونیت و کائولینیت دارای قابلیت نگهداری بیشتر آلاینده فلز سنگین است. بحث و نتیجه گیری: بر اساس نتایج پژوهش حاضر درحالی که ظرفیت تبادل کاتیونی خاک واگرای طبیعی مورد مطالعه بیش از ۵۰% کمتر از نمونه رسی بنتونیت است، اما قابلیت نگهداری آلاینده فلز سنگین در این نمونه نسبت به نمونه رسی بنتونیت در غلظت­های زیاد آلاینده فلز سنگین بیش از ۲۰% است. این در حالی است که قابلیت نگهداری آلاینده فلز سنگین توسط خاک واگرای طبیعی بیش از ۳/۲ برابر جاذب رسی کائولینیت است. بر اساس نتایج پژوهش حاضر نحوه قرارگیری ساختار و ابعاد صفحات رسی به شدت بر میزان نگهداری آلاینده تاثیرگذار است.

فلز سنگین, خاک واگرا, XRD, SEM و EDX