علی افشاری - دانش آموخته کارشناسی ارشد، مهندسی علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان (مسوول مکاتبات).
حسین خادمی - استاد مهندسی علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان.

زمینه و هدف: فلزات سنگین از مهم­ترین عوامل آلوده­کننده محیط زیست به ویژه در مناطق با فعالیت­های انسانی بالا می­باشند. هدف از این مطالعه، تعیین الگوی پراکنش فلزات سنگین (Fe، Mn، Ni، Cr، Co، Pb، Zn، Cu و Cd) بر اساس روش کریجینگ معمولی در خاک­های مرکزی استان زنجان است. روش بررسی: در مطالعه حاضر در منطقه­ای به وسعت ۲۰۰۰ کیلومتر مربع تعداد ۲۴۱ نمونه مرکب بر اساس روش شبکه­بندی تصادفی (عمق ۱۰-۰ سانتی­متر) برداشت شد. به منظور بررسی تاثیر مواد مادری بر غلظت فلزات سنگین، از ۱۱ نوع مواد مادری مختلف در منطقه نیز نمونه­برداری صورت پذیرفت. غلظت کل فلزات سنگین به کمک اسید نیتریک ۵ نرمال عصاره­گیری و با دستگاه جذب اتمی قرائت شد. از کریجینگ معمولی برای تهیه نقشه­ها استفاده گردید. یافته­ها: نتایج نشان داد که مدل کروی بهترین نتیجه را برای توصیف تغییرپذیری مکانی سرب، روی، نیکل، کادمیم، مس، کبالت و آهن و مدل نمایی برای کروم و منگنز داشته است. نقشه­های پراکنش مکانی فلزات نشان داد که توزیع عناصر آهن، منگنز، نیکل، کبالت و کروم وابسته به ساختارهای زمین­شناسی است. در حالی­که غلظت­های بالای عناصر سرب، روی، مس و کادمیم بیش­تر در مناطق شهری و صنعتی و تا حدی در خاک­های کشاورزی دیده می­شود. آنالیز نمونه سنگ­ها نشان داد که در بین سنگ­های آذرین و رسوبی به ترتیب بازالت و شیل بالاترین غلظت طبیعی عناصر مورد مطالعه را در بردارد. بحث و نتیجه­گیری: غلظت و توزیع هر یک از فلزات سنگین در خاک­های سطحی منطقه مطالعاتی بسیار گسترده است و عوامل مختلفی (عوامل انسانی و طبیعی) در آن شرکت دارد.

فلزات سنگین, پراکنش مکانی, مواد مادری, کریجینگ معمولی, زنجان