واحد کیانی - مدرس دانشگاه پیام نور، ایران . (مسئول مکاتبات)
جهانگیر فقهی - دانشیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران.

زمینه و هدف: آگاهی از انواع پوشش سطح زمین و فعالیتهای انسانی در بخش­های مختلف و یا به عبارتی نوع کاربری زمین به عنوان داده­های پایه برنامه­ریزی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است، به طوری که برای استفاده بهینه از منابع طبیعی در روند توسعه پایدار نیاز به شناسایی منابع اکولوژیک در کوتاهترین زمان و کمترین هزینه ممکن احساس می­شود. هدف این مطالعه بررسی ساختار پوشش/کاربری اراضی حوزه آبخیز سفیدرود با استفاده از سنجه­های بوم­شناسی سیمای سرزمین بوده است. روش بررسی: در این پژوهش، نقشه پوشش/کاربری اراضی حوزه آبخیز سفیدرود با توجه به هدف مقاله با استفاده از نرم افزار ۲/۹  ArcGIS طبقه­بندی مجدد شده و در محیط نرم افزار ۳/۳ ArcView لایه­ها به فرمت Grid تبدیل شدند و در نهایت سنجه­های مربوطه با استفاده از نرمافزار ۳/۳Fragstats  استخراج گردیدند. سنجههای مورد استفاده در سطح کلاس (کاربری) در این پژوهش سنجه سطح کلاس، درصد مساحت، تعداد پهرو، حاشیه کل، شکل سیمای سرزمین، بزرگترین پهرو، میانگین سطح پهرو، میانگین شاخص شکل پهرو و  میانگین فاصله اقلیدسی نزدیکترین همسایه بودند. یافته­ها: شاخص تعداد پهرو برای اندازه گیری میزان گسستگی کلاس­ها به کار می­رود که در این پژوهش بیش‎ترین تعداد پهرو و بهعبارتی بیشترین گسستگی مربوط کاربری کشاورزی­­ ­(۶۹۱) و کمترین گسستگی مربوط به کاربری جنگل (۳۰)  بود. بالاترین میزان سنجه شکل سیمای سرزمین مربوط به کاربری مرتع (۵۶/۳۹) بود یعنی پهرو­های کاربری مرتع پراکنده­تر هستند و کمترین میزان مربوط به کاربری جنگل (۷۸/۱۰) بوده و در واقع پهرو­های جنگل از پراکندگی کمتری برخوردار بوده­اند. همچنین، بالاترین مقدار میانگین فاصله اقلیدسی نزدیکترین همسایه که میزان تکه تکه شدگی پهرو­های یک کاربری را نشان می­دهد مربوط به کاربری کشاورزی (۳۲/۶۷۴۷ متر) بود و کمترین مقدار آن مربوط به کاربری جنگل (۳۲/۹۰۸) بود. بحث و نتیجه­گیری:  میزان تکه تکه شدگی در کاربری کشاورزی بالاترین مقدار است لذا می­توان نتیجه گرفت ارتباط آنها با مجموعه­هایشان قطع شده است و مفهوم آن این است که اراضی کشاورزی نسبت به سایر طبقات یکپارچگی کمتری (تکه تکه شدگی بیشتری) داشته­اند. به هر استفاده از منابع تجدید شونده باید به نحوی صورت گیرد که خللی در موازنه محیط ایجاد نکند چرا تغییر در این منابع به دلیل تغییر در ساختار سیمای سرزمین در کارکرد اکولوژیک منطقه تاثیر گذار است. با این وجود به کار گیری اصول بوم­شناسی سیمای سرزمین یک ارزیابی اولیه در مقیاس سیمای سرزمین به دست می­دهد که در آن، بر یافتن راهی برای ارزیابی سریع و علمی جهت استفاده از امکانات و خدمات عرضه شده توسط طبیعت در محل تاکید می­شود، چون اولویت بندی هر یک از پهرو­ها بر پایه کیفیت آنها استوار است؛ بنابراین پیشنهاد می­شود از اصول بوم­شناسی سیمای سرزمین جهت تهیه اطلاعات ساختاری- مکانی به منظور طراحی و برنامهریزی سرزمین بهره­گیری شود.

پوشش/کاربری اراضی, بوم شناسی سیمای سرزمین, سنجه ها, حوزه آبخیز سفیدرود