زهرا شرعی پور - کارشناس ارشد هواشناسی، گروه فیزیک فضا، موسسه ژئوفیزیک، دانشگاه تهران، ایران (مسوول مکاتبات).
عباسعلی علی اکبری بیدختی - استاد، گروه فیزیک فضا، موسسه ژئوفیزیک، دانشگاه تهران، ایران

زمینه و هدف: امروزه آلودگی هوا یکی از مهم ترین مشکلات زیست محیطی کلان شهرها محسوب می شود و در این میان،  آلودگی هوای تهران به یکی از معضلات جدی شهری تبدیل شده است. بنابراین چگونگی توزیع آلاینده ها و روند تغییرات زمانی مکانی آن ها حایز اهمیت است.  هدف از این تحقیق تعیین الگوی توزیع مکانی زمانی آلاینده های هوا در شهر تهران طی فصل سرد سال های ۲۰۱۳-۲۰۱۱  و دوره های حاد آلودگی هوا بوده و عوامل ایجاد کننده چنین الگوهایی مورد بحث قرار می گیرد. روش بررسی: در این تحقیق از داده های آلودگی هوای ۱۶ ایستگاه موجود در شهر تهران وابسته به شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران طی سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳  استفاده شده است.نقشه های توزیع آلاینده های هوا  به روش درون یابی کرجینگ در نرم افزار Surfer تهیه و تحلیل می شود. نتایج: نتایج بررسی توزیع مکانی زمانی میانگین آلاینده ها طی ماه دسامبر(که اغلب دوره های حاد آلودگی هوا در تهران را در بر دارد)  ۲۰۱۲  نشان می دهد کهغلظت آلاینده های گازی از جنوب به شمال و غلظت آلاینده های ذرات معلق از شمال به جنوب و از شرق به غرب افزایش می یابد. مقایسه نقشه های توزیع آلاینده CO به هنگام ظهر و شب نشان می دهد که  به هنگام ظهرگرادیان شدیدی (شمال جنوبی) بر هم مقدارهای آلاینده CO حاکم است و در شب این گرادیان کاهش یافته و توزیع یکنواخت تر می شود. این نشان از انتقال آلاینده های گازی توسط باد آناباتیک (دشت به کوه) به سوی شمال در روز هنگام و بر عکس آن در شب با باد کاتاباتیک (کوه به دشت) کوهستان است که اغلب بر این منطقه،  به ویژه در فصل سرد، حاکم است. عمق لایه مرزی (افزایشی به سوی جنوب) نیز روی  این توزیع ها موثر است. نزدیکی مناطق جنوبی به کویرهای خشک و فعالیت های صنعتی از نوع ساختمانی شرایط افزایشی ذرات معلق را فراهم می کند و سپس گردش های محلی توزیع آن ها را تعیین می کند. نتیجه گیری: بررسی ها نشان می دهد که در دوره های حاد آلودگی هوا الگوهای توزیع آلودگی میانگین ماهانه دسامبر حفظ می شود. مقایسه آنومالی های دوره های حاد آلودگی نسبت به قبل از دوره نشان می دهد که در این روزها معمولا بیش ترین آنومالی ها در میان آلاینده های مختلف مربوط به ذرات معلق می باشد. در اکثر مناطق تهران از نظر آلاینده CO آلودگی شب بیش تر از روز است. بادهای محلی در جابجایی آلودگی هوا بسیا موثرند.    

آلودگی هوا, توزیع زمانی- مکانی, فصل سرد, تهران