مهدی فرمانیان - دانشیار گروه مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

دیوبندیه مدرسه ای است که در حدود دو قرن گذشته، از درون مذهب کلامی ماتریدیه برخاسته است. ادعای پیروی از کلام ماتریدیه مهم ترین شاخصه کلامی دیوبندیه است؛ اما تطبیق آرای کلامی نشان می دهد که دیوبندیه در مباحث توحید و شرک، دیدگاه متفاوتی اختیار کرده اند. بخشی از این مغایرت ها به مبنای روشی متفاوت دیوبندیان باز می گردد. در پاسخ به پرسش از میزان تحول دیوبندیه در موضوع تحقیق، این نتیجه حاصل شد که دیوبندیان بیشتر به روش نقلی گرایش داشته و بر تقدم نقل بر عقل، تفویض معنای صفات خبری (به جای تاویل در ماتریدیه) و قطعی بودن نصوص (در مقابل ظنی بودن نصوص به نگاه ماتریدیه) تاکید دارند. برخی دیگر از آرای کلامی، همچون تاکید بر تنزیه در فهم صفات خدا، نفی تشبیه و نفی تعطیل در معنای صفات الاهی، نزد ماتریدیان و دیویندی ها، از جهت مبانی روشی، مطابقت کامل دارد. تنها تفاوت این است که این مباحث در ماتریدیه به اجمال و در دیوبندیه به تفصیل بیان شده است.

دیوبندیه, مبانی روش شناسی, ماتریدیه, توحید, شرک