مژگان اصغری طرقی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی

یکی از نمونههای شاخص حماسه دینی در ادب پارسی، مثنوی خاوراننامه، اثر ابنحسام خوسفی است که در قرن نهم و درشرح جنگهای سپاه اسلام به فرماندهی حضرت علی (ع) در سرزمینهای خاوران به رشته نظم کشیده شده است. در این پژوهش، نخست درباره حماسه۱، حماسه دینی و علل پیدایش و نمونههای آن و نیز احوال و آثار ابنحسام خوسفی سخن گفتهایم و پساز معرفی مختصر خاوراننامه، جنبههای حماسی و دیگر نکات قابل توجه، معایب و ویژگیهای سبکی این اثر را بهتفصیل برشمردهایم. در پایان کوشیدهایم براساس مطالب و شواهد ذکرشده، چشماندازی از مهمترین ویژگیهای این حماسه دینی بهدست دهیم. در این اثر، عناصر سازنده حماسه، اعماز قالب داستانی، قهرمانپردازی، جنگ، و عناصر و نیروهای خارقالعاده، آشکارا نمود یافته است و تقلید تمام و کمال ابنحسام از شاهنامه فردوسی درحوزههای لفظ و شیوه سخنپردازی و نیز محتوا، بهروشنی جلوهگر است. از دیگر جنبههای درخور توجه در این حماسه میتوان بیان طنزگونه، نمودیافتن نوع ادبی غنایی، تعصبات مذهبی و مناجاتهای زیبای شاعر را ذکر کرد. مهمترین معایب این اثر عبارتاند از: برخی نقاط ضعف در پردازش داستان، حشو، اشکال در وزن و قافیه برخی ابیات و نیز اشکالهایی در نحو و تصاویر شعری. از آنجا که خاوراننامه به تقلید از شاهنامه فردوسی سروده شده است، هیچ اثری از سبک شعری رایج در قرن نهم در آن دیده نمیشود و بالعکس، آثار کهنگی سبک در آن، کاملا مشهود است.

حماسه, حماسه دینی, ابنحسام خوسفی, خاوراننامه