بررسی تاریخی تحولات دانش اصول فقه در اندیشه دینی امامیه و استقلال آن از فقه و کلام

شکل گیری دانش اصول به شیوه اجتهادی، در اندیشه دینی اسلامی، چرخش و نقطه عطف بزرگی از فقه ورزی پیشانظری به فقه ورزی نهادی به شمار می رود که در میان اهل سنت در اواخر سده دوم هجری و با الرساله شافعی و جمع میان دو مدرسه فقه اهل رای و قیاس با فقه اهل حدیث شروع شد. شکل گیری و تدوین این دانش در امامیه توسط علمای مدرسه دینی بغداد انجام گرفت و متفاوت از اهل سنت بود بدین صورت که با دو دانش فقه و کلام در ارتباط و تداخل تنگاتنگ بود و تلاش برای استقلال آن از این دو دانش نیز توسط همین مدرسه صورت گرفت و برخلاف اهل سنت، بر اساس تقدم معرفت شناسی بر روش شناسی بنیان گذاری شده است. مسئله این نوشتار تبیین فرآیند شکل گیری اصول فقه به شیوه اجتهادی در اندیشه امامیه و تفاوت کلی آن با اهل سنت است که به منظور فراهم کردن شناختی متقارن و دوسویه از اندیشه اصولی امامیه انجام می گیرد بدین معنی که در کنار توجه به مباحث و مبانی نظری و معرفتی، نیم نگاهی هم به عوامل غیرمعرفتی در شکل گیری آن داشته باشد. این نوشتار، به روش توصیفی-تحلیلی بر پایه منابع کتابخانه ای، روند تاسیس، تدوین و استقلال دانش اصول از فقه و کلام را مورد بررسی قرار می دهد و برخلاف رویه معمول که صرفا به مباحث معرفتی می پردازند، سعی می کند علت تاخر شکل گیری آن از اصول فقه اهل سنت، همچنین تاخر روش شناسی آن از معرفت شناسی را تبیین می کند که درنهایت به تحولات سیاسی و اوضاع اجتماعی امامیه در دوره میانه مربوط می شود.

Keywords:

اصول فقه , روش شناسی , کلام , معرفت شناسی