وحید قاسمی - استاد جامعه شناسی دانشگاه اصفهان
نریمان محمدی - دانشجوی دکترای جامعه شناسی اقتصادی و توسعه دانشگاه اصفهان

خشونت مذهبی در دهه های اخیر تبدیل به مسئله ای اساسی در جهان شده است. برای شناخت خشونت مذهبی، لازم است که به ریشه های فکری آن رجوع شود و تنها به تصاویر برساخته رسانه ای تکیه نشود. پژوهش حاضر در همین راستا و با بهره گیری از روش تحلیل تماتیک به دنبال بررسی این مسئله است که خشونت در متون مذهبی مراجع فکری شبه بنیادگرایی اسلامی به چه شیوه ای بازنمایی می شود. برای نیل به این هدف، سیزده کتاب از سه نویسنده مرجع بنیادگرایان اسلامی(ابوالاعلی مودودی، محمد بن عبدالوهاب و ابن تیمیه) مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش بیانگر این است که خشونت در متون مورد بررسی به سه شیوه ی مختلف اما مرتبط با هم بازنمایی می شود. از یک طرف، خشونتی کنشگرانه و آشکار وجود دارد که با تلقی «دیگری» به عنوان لکه ای سیاه در ساحت الهی، در پی نابودی دیگری و مرگ وی بر می آید. از طرف دیگر، خشونتی پنهان و خدایگانی وجود دارد که دعوت به ویرانی قانون و تمدن غیراسلامی(خوانش خودشان از اسلام) و منطق زمینی و مادی می کند و نوعی از رهایی بخشی خدایگانی را نوید می دهد. در مقابل این نوع از خشونت، خشونت نوع سومی وجود دارد که نه تنها ویرانگر قانون نیست، بلکه خود به دنبال برساخت و اجرای خوانش شبه بنیادگرایانه از قانون الهی و منطق اسلامی به مثابه جایگزینی برای قانون و منطق مادی است. در این نوع از خشونت، ابزارهای خشونت نیستند که خشونت را تعریف می نمایند، بلکه نفس قانون است که مروج خشونت تلقی می گردد.

شبه بنیادگرایی مذهبی, خشونت کنشگرانه, خشونت خدایگانی, خشونت اسطوره ای