رامین سلماسی - استادیار پژوهشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران. (مسوول مکاتبات)
حمیدرضا پیروان - دانشیار پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، تهران، ایران

زمینه و هدف: تجزیه نمونه­های آب سطحی و قنات­های موجود در منطقه سراسکند در استان آذربایجان شرقی، غلظت­های چندین برابر بالاتر از میزان مجاز آن برخی فلزهای سنگین را در این نمونه­ها نشان داده­است. از آن­جایی­که خاک­های کشاورزی منطقه  از این منابع آبیاری می­شوند، آلودگی این خاک­ها به فلزهای سنگین و ارتباط میزان این آلاینده­ها با ویژگی­های خاک هدف پژوهش حاضر را تشکیل داد.  روش بررسی: بعد از برداشت ۲۱ نمونه خاک منطقه، آزمایش های دانه­بندی و EC، CEC، pH، OC و عناصر آلومینیوم، آرسنیک، باریم، بریلیوم، کبالت، کروم، مس، آهن، منگنز، نیکل، سرب، قلع، وانادیم و روی بر روی این نمونه­ها انجام گرفت. سپس از نرم­افزار SPSS برای تعیین ضرایب همبستگی بین عناصر و ویژگی­های نمونه­های خاک و انجام  آنالیز خوشه­ای بهره­گیری شد. یافته­ها: میانگین غلظت عناصر آلومینیوم، آرسنیک، باریم، بریلیوم، کبالت، کروم، مس، آهن، منگنز، نیکل، سرب، قلع، وانادیم و روی به­ترتیب ۴۸/۶۷۱۹۰، ۹۵/۱۲۷، ۲۴/۴۸۷، ۸۰/۱،۵۲/۲۰، ۰۵/۸۵، ۱۹/۴۹، ۸۱/۴۰۵۲۳، ۶۷/۷۲۶، ۰۰/۶۰، ۸۱/۳۴، ۷۶/۵، ۳۸/۱۱۶ و ۵۲/۱۱۰ میلی­گرم بر لیتر به­دست آمد. عناصر باریم، کبالت، آهن، نیکل و آنتیموان همبستگی منفی با هدایت الکتریکی خاک نشان دادند. کبالت، کروم و نیکل همبستگی مثبت و روی همبستگی منفی با ظرفیت تبادل کاتیونی داشتند. آلومینیوم همبستگی مثبت و مس همبستگی منفی با کربن آلی داشت. بحث و نتیجه­گیری: غلظت بالای آلومینیوم وجود مقادیر بالای کانی های  آلومینوسیلیکاته را در خاک­های منطقه نشان دادند. وجود  معادن  آهن و منگنزدار در اطراف منطقه اجرای طرح، بالابودن میزان این دو عنصر را تایید می­نماید. همبستگی پایین و منفی ذرات رس با بیشتر عناصر اندازه­گیری شده در این پژوهش، می­تواند به ناهمگنی نمونه­­های خاک مربوط باشد که دارای مقادیر گوناگون رس و فلزات می باشند. برای تفکیک بین خاستگاه زمین­شناختی و انسانی فلزهای اندازه گیری شده این طرح، لزوم اجرای پژوهش­های دیگر ایجاب می­نماید.

فلزات سنگین, منطقه سراسکند, زمین های کشاورزی