امیر رضائی پناه - کارشناس ارشد علوم سیاسی
امین نواختی مقدم - استادیار دانشگاه تبریز

چکیده انقلاب مشروطه زمینه‎ساز تحولاتی ژرف در پهنه گوناگون زیست اجتماعی ایرانیان گردید. این انقلاب که خود دارای زمینه‎های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و مذهبی ویژه و متاثر از برخورد نخبگان و جامعه ایران با فرهنگ و تمدن غربی بود، مبانی انضمامی و اندیشگی جامعه ایرانی را دچار دگرگونی فراوان کرد. از برجسته‎ترین مواردی که در جریان انقلاب مشروطیت نمود می‎یابد، دگرگونی و تحول روش‎شناختی‎ای است که این انقلاب، در میان نخبگان به‎ویژه علمای آن دوران پدید آورده است. بر پایه فرضیه جستار پیش رو، در طی این تحول و شدن، علمای عصر مشروطیت کانون و نقطه مرکزی گفتمان و رویکرد روش‎شناختی خویش را از فقه به سوی علم کلام گرایش دادند. دل‎مشغولی علمای این هنگام، نگه‎داشت و پاسداشت ارکان شرع منور در برابر مخالفان، با بهره‎گیری از روش‎شناسی علم کلام و آنچه «کلام جدید» نامیده می‎شود، بوده است. علم کلام بهترین بستر برای واکاوی رویارویی‎های علمای این عصر است. این پژوهش با بهره‎گیری از رسایل و نوشته‎های عصر مشروطه، نشان‎می‎دهد که چگونه علمای آن زمان درگیر نبردی کلامی برای پیراستن ساحت دین از افزودنی‎ها و امور ناصواب بوده‎اند و این امر را مایه خیر و ثواب دنیا و آخرت خود و جامعه اسلامی می‎دانسته‎اند.

کلیدواژه‎ها: عصر مشروطیت, فقه, کلام جدید, دگرسازی, علمای مشروطه‎خواه و مشروعه‎خواه