محرم باستانی - دانش آموخته دکتری باستان شناسی، دانشگاه تهران
نعمت اله علی محمدی - دانش آموخته دکتری تاریخ ایران پیش از اسلام، دانشگاه تهران

هرها از جمله اشیا باارزشی هستند که سابقه بسیار طولانی دارند. بنا بر شواهد باستان­شناسی قدمت این شیئی به هزاره ششم قبل از میلاد بازمی گردد. چنانکه اسناد و مدارک شهادت می­دهند، این شیئی در طول ادوار تاریخی تحولات زیادی را پشت سر گذاشته است، به طوری که طرح­ها، شکل­ها، رنگ­ها و کتیبه­های آن بنا بر شرایط زمانی دشت خوش تغییر شده­اند و هر یک از تعلیقات آن مفاهیم پیچیده­ و اطلاعات ارزشمندی را در خود کتمان کرده­اند که واکاوی آنها می تواند بسیاری از ابهامات موجود در متون تاریخی را تبیین نماید. گفتار حاضر درصد است تا با بررسی یک نمونه از  مهرهای نوشته­دار (بنا به ادعای قوچانی یکی از قدیمی ترین مهر دوره اسلامی) در کاوش­های معبد آناهیتای کنگاور، در سال ۱۳۷۳ به دست آمده است، بر اساس محتوی داده­های آن مورد بررسی و تحلیل قرار دهد و برخی از زوایای و کارکرد این مهر را روشن سازد و اختلافاتی که در میان محققان در انتساب این مهر به هر یک از دوره­های تاریخی ایران را تبیین نماید؛ و با این سوال مهر مکشوفه معبد آناهیتای کنگاور حاوی چه نوع اطلاعاتی است و چرا محققان در مورد این مسئله و انتساب آن به هر یک از ادوار مورد نظرشان با یکدیگر اختلاف و شاخص­های تشخیص آنان چیست و چرایی اختلاف آنان درک درست علائم و نشانه­های تشخیص چه می تواند باشد؟ بررسی های اولیه نشان می­دهد این مهر مربوط به یکی از حکمرانان ایرانی است. برخی آن را به یک حکمران ساسانی به نام «خسرو شنوم» که در ناحیه همدان و غرب ایران فعالیت داشته مرتبط می دانند و برخی دیگر آن را به یک حکمران سلجوقی منتسب می­کنند. از داده های تحقیق چنین برمی­آید قوچانی و توحیدی در ارائه فرضیه موردنظر دچار اشکال شده­اند و نتوانسته­اند آن طور بایدوشاید به درستی زمان و مکان و انتساب مهر به شخص را مشخص کنند. به نظر می رسد هر یک از این افراد به یک یا چند شاخص در مهر تمرکز کرده و از باقی موارد مغفول مانده اند. از این نتایج تحقیق با توجه به ارزیابی و تحلیل داده های مهر به اشتباه افتاده اند و برای اثبات ادعای خود با ارائه دلایل نااستوار و غیرمنطقی، به نحوی سعی کرده­اند این مهر را به یکی از قدیمی ترین مهر­های نوشته دار اسلامی به خط کوفی منصوب کنند و یا اینکه به یکی از حکمرانان عصر سلجوقی مرتبط سازند در حالی نتایج تحقیق و بررسی های جدید مهر مشکوفه مورد اشاره نظریه هر دو نفر را رد می­کند.

مهر کتیبه دار کوفی, خسرو شنوم, خسرواشم, حسن الله, قرن سوم ه.ق, دوره ساسانی, دوره سلجوقی