نفیسه اهل سرمدی - دانشگاه شهید بهشتی

سه گانه های عالم هستی که ملک و ملکوت و جبروت اند با تثلیث دیگری از ادراکات انسان یعنی حس و خیال و عقل متناظر است. بدین ترتیب حواس انسان روزنه دریافت عالم ماده، خیال او مسافر عالم ملکوت و عقل او سالک و پیماینده عالم انوار قاهره است. شیخ شهاب الدین سهروردی که شیخ اشراق لقبش داده اند سخن از عالم مثل معلقه را به عنوان خیال منفصل وجهه همت خود قرار می دهد و خود را در این مسیر وارث حکمای ایران باستان و فرزانگان یونان می داند. عالم مثل معلقه که غیر از مثل افلاطونی است و توسط عقول متکافئه ایجاد می شوند عالمی فراخ و گسترده است که از موجودات عالم ماده مثال و نمونه دارد و خود بسرگرفته از مثل نوریه است. در نظرگاه این حکیم متاله، صورت های خیالی، صوری ناشی از نفس یا منطبع در قوای مغزی انسان نیست و متعلق به دیاری دیگرند؛ رابطه آنها با نفس انسانی نه رابطه فعل با فاعل یا مقبول با قابل، بلکه از قبیل ارتباط ظاهر با مظهر است. این صور خیالی ساکنان ملکوتی عالم مثال اند که در قوه خیال انسان موقت ظهور می یابند. شیخ سهروردی در مورد صور مرآتی نیز به چنین نظری قائل است. نوشتار حاضر سعی در شناخت این خطه ملکوتی از رهگذر ادراک خیالی و تبیین آثار و ویژگی های آن دارد و طی این طریق ، حکمت اشراقی سهروردی است که منبع شناخت قرار می گیرد.

صورت خیالی, عالم مثال, مثل معلقه, مثل نوریه, قوس صعود و نزول