علاءالدین کردنائیج - گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
آرزو یگانه - کارشناس ارشد ژنتیک و به نژادی گیاهی، دانشکده علوم کشاورزی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

شکل و اندازه دانه از مهم­ترین اجزای عملکرد و از مولفه­های اصلی اهلی شدن در گندم به­شمار می­روند. شناخت ماهیت ژنتیکی این صفات مهم و بهره­مندی از آن در برنامه­های به­نژادی این محصول راهبردی از اهمیت زیادی برخوردار است. هدف از این مطالعه، شناسایی QTL های مرتبط با صفات شکل و اندازه دانه شامل وزن دانه، طول دانه، عرض دانه، نسبت عرض دانه به طول دانه، درجه کروی بودن دانه، محیط عمودی دانه، مساحت دانه در تصویر افقی، مساحت دانه در تصویر عمودی و حجم دانه در یک جمعیت نقشه­یابی متشکل از ۱۱۸ لاین­ خویشآمیخته نوترکیب گندم نان حاصل از تلاقی واریته محلی ایرانی طبسی و واریته اصلاح شده اروپایی تایفون بود. در مجموع، تعداد نوزده QTL روی کروموزوم­های ۱A، ۲A، ۲D، ۳B، ۴A، ۴D، ۵A، ۵B، ۵D، ۶A، ۷A  و ۷B شناسایی شد. ژنوم­هایA ،B  و D به­ترتیب در ۵۳، ۲۶ و ۲۱ درصد از QTL ها مشاهده شدند. از میان صفات تحت بررسی، طول دانه با پنج QTL دارای بیش­ترین تعداد QTL های شناسایی شده بود. درجه کروی بودن دانه نیز با دو QTL بیش­ترین ارزش فنوتیپی (به­طور متوسط ۳/۴۲ درصد در هر QTL) را به­خود اختصاص داد. از میان نواحی QTL شناسایی شده، یک ناحیه روی کروموزوم ۲A کنترل کننده صفات طول و حجم دانه و یک ناحیه روی کروموزوم ۵D کنترل کننده صفات درجه کروی بودن دانه و مساحت دانه در تصویر افقی بود و به­عنوان نواحی پلیوتروپیک معرفی می شوند. نتایج حاصل از این پژوهش در توافق با مطالعات دیگر، در گزینش به­کمک نشانگر برای صفات شکل و اندازه دانه در برنامه­های به­نژادی گندم نان توصیه می شود.

اثر پلیوتروپی, ارزش فنوتیپی, نشانگر ریزماهواره, وزن دانه