علی ایزانلو - دانشیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
سمیه علیپور مقدم - دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
محمدقادر قادری - استادیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
علیرضا صمدزاد - مربی، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

گندم های هگزاپلوئید مصنوعی، آمفی پلوئید حاصل از تلاقی بین گندم دوروم و گونه­های آجیلوپس، منابع ارزشمندی برای افزایش تنوع ژنتیکی گندم و استفاده از آلل های بیرون از خزانه ژنی اولیه گندم هستند. در این تحقیق، تعداد ۵۰ لاین گندم هگزاپلوئید مصنوعی همراه با پنج رقم گندم نان (آنفارم۴، ارگ، افق، نارین و بک­کراس روشن) به­عنوان ارقام شاهد آزمایش برای صفات مورفوفنولوژیک مختلف در آزمایشگاه و مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان داد که اختلاف آماری معنی­داری بین ژنوتیپ های مختلف برای همه صفات مورد مطالعه به­جز تعداد پنجه وجود داشت که نشان­دهنده وجود تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ­ها است. وراثت­پذیری برای صفات مختلف در محدوده ۲۶ تا ۹۰ درصد برآورد شد. مقایسه میانگین بین لاین­های گندم مصنوعی و ارقام شاهد نشان داد که برای بیش­تر صفات مطالعه­شده به­جز طول سنبله، تعداد پنجه و وزن هزار دانه، اختلاف آماری معنی­داری وجود داشت. تجزیه خوشه ای بر اساس روش حداقل واریانس وارد، ژنوتیپ­ها را به سه گروه دسته­بندی کرد. نمودار بای­پلات بر اساس دو مولفه اصلی که ۰۹/۵۳ درصد از تغییرات کل داده ها را توجیه کردند نیز گروه­بندی حاصل از تجزیه خوشه­ای را تایید کرد. نتایج این تحقیق نشان داد که اگرچه برتری کلی با ارقام شاهد بود، اما تنوع ژنتیکی زیادی برای بسیاری از صفات مورد مطالعه در لاین های گندم مصنوعی مشاهده شد و بنابراین از لاین های دارای صفات برتر می توان به عنوان والدین انتخابی برای تولید ارقام گندم جدید در برنامه­های به نژادی آینده استفاده کرد.

تجزیه خوشه ای, تنوع ژنتیکی, کلئوپتیل, وراثت پذیری, وزن هزار دانه