گودرز احمدوند - دانشیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
جواد غلامی - دانشجوی دکتری، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
اکبر علی وردی - استادیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
سید سعید موسوی - استادیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

با شناخت تنوع و غالبیت گونه­ای علف های هرز که متاثر از تغییر مدیریت زراعی و کنترل آن­ها است، می­توان این گیاهان را به­صورت کارآمدتری مدیریت کرد. در این تحقیق، تنوع گونه ای علف های هرز مزارع گندم آبی حوزه مرکزی شهرستان اراک در دامنه مساحت­ کم­تر از یک، یک تا دو، دو تا چهار، چهار تا هشت و بیش از هشت هکتار در سال ۱۳۹۸ مورد بررسی قرار گرفت. در مجموع ۷۴ گونه علف هرز از ۲۵ خانواده شناسایی شد که ۶۱ گونه دولپه و ۱۳ گونه تک لپه بودند. همچنین، ۳۸/۷۸ درصد یک ساله، ۶۲/۲۱ درصد چند ساله، ۹۵/۹۵ درصد سه کربنه و ۰۵/۴ درصد چهار کربنه بودند. خانواده های شب بو و کاسنی دارای بیش­ترین تنوع گونه ای دو لپه و خانواده گندمیان متنوع ترین خانواده تک لپه بودند. ده گونه علف هرز غالب بر اساس شاخص غالبیت، شامل خاکشیر شیرین (Descurainia sophia)، پیچک صحرایی (Convolvulusarvensis)، دم روباهی (Alopecurus myosuroides)، کنگر وحشی (Cirsium arvense)، گل گندم (Centaureadepressa)، علف هفت بند (Polygonumaviculare)، شیر پنیر (Galiumtricornutum)، کله گنجشکی (syriacum Eeuclidium)، ناخنک (Goldbachia laevigata) و قندیل (Hypecumpendulum) بودند. ارتباط معکوس و معنی داری بین اندازه مزارع با شاخص های شانون- وینر و یکنواختی پایلو مشاهده شد و بیش­ترین مقدار این شاخص­ها (به­ترتیب ۵۸/۲ و ۸۴/۰) در مزارع با مساحت کم­تر از یک هکتار و کم­ترین مقدار آن­ها (به­ترتیب ۴۸/۱ و ۶۱/۰) در مزارع بیش­تر از هشت هکتار به­دست آمد. در مقابل، ارتباط بین وسعت مزارع با شاخص غالبیت سیمپسون، مستقیم و معنی دار بود و مقدار این شاخص در مزارع زیر یک هکتار و بالای هشت هکتار به­ترتیب ۱/۰ و ۳۳/۰ محاسبه شد. به طورکلی، نتایج این پژوهش نشان داد که تعداد محدودی از گونه­های علف­های هرز این حوزه در بیش­تر مزارع از پراکنش مناسبی برخوردار بودند و تراکم، فراوانی، یکنواختی و شاخص غالبیت بالایی داشتند و در صورتی که روش های معمول مدیریت مزارع ادامه یابد، احتمال کاهش تنوع گونه­ای و غالب­شدن علف های هرز مشکل ساز وجود دارد.

تراکم بوته, شاخص تنوع شانون- وینر, شاخص غالبیت, غنای گونه ای, فراوانی, یکنواختی