هاشم امین پناه - دانشیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
پیمان شریفی - دانشیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران
علی اکبر عبادی - استادیار پژوهش، موسسه تحقیقات برنج کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، رشت، ایران

به منظور ارزیابی ژنوتیپ های برنج از لحاظ تحمل به خشکی و تعیین صفات موثر بر عملکرد دانه، ۱۸ ژنوتیپ برنج (۱۴ لاین جهش­یافته نسل M۵ و چهار رقم حساس به خشکی) تحت شرایط آبیاری کامل (بدون تنش) و تنش خشکی در مرحله زایشی به صورت دو آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در موسسه تحقیقات برنج کشور در رشت طی سال زراعی ۹۴-۱۳۹۳ ارزیابی شدند. تجزیه بای پلات ژنوتیپ در صفت نشان داد که عملکرد دانه تحت شرایط آبیاری کامل با تعداد پنجه، درصد باروری دانه و عرض دانه و تحت شرایط تنش خشکی با طول و عرض دانه، تعداد پنجه، درصد باروری دانه و تعداد دانه پر همبستگی مثبت داشت. شاخص های متوسط بهره­وری (MP)، میانگین هندسی تولید (GMP)، میانگین هارمونیک (HarM)، شاخص تحمل به تنش (STI) و شاخص عملکرد (YI)، شاخص های مناسب در شناسایی ژنوتیپ های برتر در شرایط تنش بودند. بر اساس شاخص های تحمل به خشکی و نمود کلی صفات در شرایط تنش، ارقام خزر، هاشمی، طارم و گیلانه حساس ترین و لاین های موتانت ۱، ۲، ۳، ۴ (همگی از رقم طارم محلی) و ۷ (از رقم هاشمی)، به ترتیب با میانگین عملکرد ۳۳/۲۷۸۸، ۰۰/۲۱۶۳، ۳۳/۲۱۷۸، ۰۰/۲۱۹۴ و ۰۰/۲۳۷۵ کیلوگرم در هکتار تحت شرایط تنش خشکی، متحمل ترین ژنوتیپ ها بودند. بر اساس نمره تحمل به تنش (STS) نیز این لاین ها متحمل ترین ژنوتیپ ها بودند. بنابراین، به نظر می رسد که استفاده از موتاسیون توانسته باشد تحمل به خشکی را در نتاج افزایش دهد. این لاین های موتانت علاوه بر استفاده به­عنوان والدین تلاقی ها، می توانند به­عنوان ارقام متحمل به خشکی نیز معرفی شوند.

بای پلات ژنوتیپ × صفت, شاخص عملکرد, موتاسیون, نمره تحمل به تنش