مریم درانی نژاد - دانشجوی دکتری، عضو انجمن پژوهشگران جوان دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
قاسم محمدی نژاد - دانشیار، پژوهشکده فناوری تولیدات گیاهی و گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
بابک ناخدا - استادیار، گروه فیزیولوژی مولکولی، پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی ایران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

موثرترین روش جهت بهبود ژنتیکی عملکرد به­عنوان یک صفت چندژنی، استفاده از گزینش غیرمستقیم از طریق صفات دیگر و گزینش هم­زمان بر مبنای شاخص­های گزینش مناسب است. هدف از اجرای این پژوهش، انتخاب لاین­های برتر گندم نان با استفاده از شاخص­های گزینشی تحت شرایط تنش خشکی بود. برای این منظور، ۳۰۵ لاین خالص گندم حاصل از تلاقی ارقام روشن و فلات به­همراه چهار رقم شاهد شامل روشن، فلات، مهدوی و شاه­پسند در قالب طرح آگمنت در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهید باهنر کرمان در سال زراعی ۹۳-۱۳۹۲ مورد ارزیابی قرار گرفتند. به­منظور اعمال تنش خشکی، آبیاری در مرحله ظهور سنبله قطع شد و عملکرد دانه به­همراه برخی صفات زراعی مورد ارزیابی قرار گرفت. از بین صفات اندازه­گیری شده، صفات وزن دانه­های سنبله اصلی، وزن دانه­های تک­بوته، تعداد دانه در بوته، وزن هزار دانه، تعداد سنبله در بوته، وزن سنبله اصلی، طول برگ پرچم، طول سنبله و وزن بوته همبستگی ژنتیکی بالایی با عملکرد دانه داشتند. پاسخ به گزینش مستقیم و همبسته این صفات با عملکرد دانه نیز محاسبه و مشاهده شد که صفات تعداد سنبله در بوته و تعداد دانه در بوته بالاترین کارآیی گزینش را دارند. شاخص­های گزینش مختلف تهیه شده با استفاده از این صفات، همبستگی ژنتیکی بالایی با عملکرد دانه نشان دادند. علاوه بر آن، کارآیی نسبی گزینش و بهره مورد انتظار از شاخص با استفاده از شاخص اسمیت - هیزل نسبت به شاخص پسک - بیکر بیشتر بود. بنابراین، استفاده از شاخص بهینه می­تواند برای انتخاب ژنوتیپ­های مناسب در برنامه­های اصلاحی گندم موثر باشد. در نهایت، بر اساس هر شاخص ۳۰ لاین برتر انتخاب و از مقایسه آن­ها هفت لاین امیدبخش برای ارزیابی­های بیشتر جهت قرار گرفتن در فرایند معرفی به زارعین شناسایی شدند.

شاخص اسمیت - هیزل, شاخص پسک - بیکر, قطع آبیاری, گزینش همزمان