نسرین اکبری - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه به نژادی و بیوتکنولوژی گیاهی، دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
سید سیامک علوی کیا - دانشیار، گروه به نژادی و بیوتکنولوژی گیاهی، دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
مجید نوروزی - دانشیار، گروه به نژادی و بیوتکنولوژی گیاهی، دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
مصطفی ولیزاده - استاد، گروه به نژادی و بیوتکنولوژی گیاهی، دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

امروزه بسیاری از برنامه­های اصلاحی گندم بر افزایش محتوای پروتئین دانه به­منظوره بهبود کیفیت نانوایی متمرکز است. در این پژوهش ابتدا تنوع ژنتیکی موجود در سه مکان ژنی Glu-A۱، Glu-B۱ و Glu-D۱ در ۲۸ لاین اینبرد نوترکیب گندم حاصل از تلاقی ارقام زاگرس و نورستار و ۱۰ رقم تجاری با روش SDS-PAGE بررسی شد. سپس ارتباط بین این نوارها و برخی صفات مرتبط با کیفیت نانوایی مانند میزان گلوتن ماکروپلیمری، درصد رطوبت بذر، حجم رسوب زلنی، وزن دانه، حجم رسوب SDS، سختی دانه، وزن هکتولیتر، درصد جذب آب، شاخص گلوتن، درصد پروتئین، حجم نان و گلوتن مرطوب با استفاده از رگرسیون چندگانه خطی مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس نتایج تجزیه واریانس مولکولی، تنوع قابل ملاحظه ای در بین و درون دو گروه ارقام تجاری و لاین های اینبرد نوترکیب مشاهده شد. طبق نتایج تجزیه رگرسیون، آلل­های مکان ژنی Glu-A۱، به­ویژه آلل ۱، بیشترین ارتباط را با صفات کیفیت نانوایی داشتند، به­طوری­که این آلل با صفات درصد پروتئین، حجم رسوب زلنی، میزان رسوب SDS، شاخص گلوتن و میزان گلوتن ماکروپلیمری رابطه مثبت و با صفت میزان گلوتن مرطوب رابطه منفی نشان داد. آلل* ۲ از این مکان ژنی با صفات وزن دانه و حجم رسوب زلنی رابطه مثبت و با درصد رطوبت دانه ارتباط منفی نشان داد. آلل نول از همان مکان ژنی نیز با درصد پروتئین ارتباطمنفی و با وزن دانه ارتباط مثبت داشت. آلل ۱۲+۲ از مکان ژنیGlu-D۱با حجم نان رابطه منفی و با میزان گلوتن ماکروپلیمری رابطه مثبت نشان داد. نتایج این تحقیق نشان داد که مهم­ترین آلل موثر بر صفات کیفیت نانوایی، آلل ۱ از مکان ژنی Glu-A۱بود که با گلوتن مرطوب رابطه منفی و معنی­دار و با درصد پروتئین، حجم رسوب زلنی، شاخص گلوتن و حجم رسوب SDS رابطه مثبت و معنی­داری داشت. اهمیت کاربردی این نتایج، امکان انجام گزینش سریع و مناسب ژنوتیپ­ها در نسل­های اولیه برنامه­های به­نژادی است.

پروتئین دانه, حجم رسوب زلنی, گلوتنین, SDS-PAGE