عظیم خزائی - دانشجوی دکتری، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان، رشت، ایران
عاطفه صبوری - استادیار، گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان، رشت، ایران
زهرا سادات شبر - استادیار، پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران
مریم شهبازی - استادیار، پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

     به­منظور ارزیابی روابط بین عملکرد دانه و برخی صفات مهم زراعی در ارقام و لاین­های امیدبخش سورگوم دانه­ای، آزمایشی به­صورت کرت­های خرد شده در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج طی دو سال زراعی ۹۳- ۱۳۹۲ انجام شد. تیمار آبیاری به­عنوان عامل اصلی در سه سطح شامل آبیاری معمول یا بدون تنش، تنش ملایم و تنش شدید و ژنوتیپ به­عنوان عامل فرعی در پنج سطح شامل کیمیا، سپیده، KGS۳۲، KGS۲۳ و KGS۱۵ در نظر گرفته شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب صفات مورفولوژیک و عملکردی نشان داد که بین ژنوتیپ­ها از نظر تمام صفات مورد مطالعه در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنی­داری وجود داشت. بررسی شاخص تحمل به تنش (STI) و میانگین هندسی تولید (GMP) نشان داد که رقم کیمیا و لاین KGS۲۳ به­ترتیب با متوسط عملکرد دانه  ۵/۹۱۶۲ و ۹/۸۵۲۱ کیلوگرم در هکتار تحت شرایط بدون تنش و ۰/۶۶۴۴ و ۰/۶۵۷۸ کیلوگرم در هکتار تحت شرایط تنش شدید، ژنوتیپ­های متحمل به تنش خشکی در این تحقیق بودند. ارزیابی ضرایب همبستگی ژنوتیپی بین صفات تحت شرایط معمول و تنش نشان داد که بین عملکرد دانه با صفات طول خوشه، قطر ساقه، وزن خوشه، عملکرد علوفه تر، عملکرد زیست­توده، تعداد دانه در خوشه و وزن هزار دانه، همبستگی مثبت و معنی­داری وجود داشت. نتایج تجزیه علیت عملکرد دانه بر اساس همبستگی­های ژنوتیپی بین عملکرد با سایر صفات مورد مطالعه نشان داد که صفات وزن خوشه و وزن هزار دانه دارای اثر مستقیم مثبت و قابل توجه­ای روی عملکرد دانه تحت هر دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی بودند، اما اثر مستقیم عملکرد زیست­توده تحت شرایط بدون تنش منفی و ناچیز و تحت شرایط تنش خشکی مثبت و قابل توجه بود. بنابراین، برای اصلاح سورگوم دانه­ای، انجام گزینش­های غیرمستقیم از طریق وزن خوشه و وزن هزار دانه پیشنهاد می­شود.

اصلاح گزینشی, تجزیه علیت, شاخص های تحمل, ضریب همبستگی ژنوتیپی