سید ذبیح الله راوری - دانشجوی دکتری، گروه اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
حمید دهقانی - دانشیار، گروه اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
هرمزد نقوی - استادیار پژوهش، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کرمان، کرمان، ایران

یکی از تنش های غیرزنده مهم در نواحی خشک و نیمه خشک دنیا از جمله ایران، شوری خاک و آب است که باعث کاهش عملکرد گیاهان زراعی از جمله گندم می شود. استفاده از ارقام متحمل به شوری یکی از راه های دستیابی به عملکرد بالا در این نواحی است. به منظور ارزیابی تحمل به شوری در گندم، ۴۱ ژنوتیپ گندم نان به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار تحت دو شرایط بدون تنش و تنش شوری در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کرمان در سال زراعی ۱۳۹۱ کشت شدند. شوری آب آبیاری در شرایط بدون تنش و تنش شوری به ترتیب ۶۳/۰ و ۸/۱۱ دسی زیمنس بر متر بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر شوری بر عملکرد دانه، میزان سدیم، پتاسیم و نسبت این دو عنصر در برگ پرچم ارقام گندم معنی دار بود. ارزیابی همبستگی­ها نیز نشان داد که همبستگی مثبت و معنی داری بین نسبت K+/Na+ در هر دو محیط با شاخص های میانگین بهره­وری (MP)، میانگین هندسی بهره­وری (GMP)، میانگین هارمونیک (HM) و تحمل به تنش (STI) محاسبه شده بر مبنای این نسبت وجود دارد. بر این اساس، مناسب ترین شاخص ها برای گزینش ارقام متحمل به تنش شوری، چهار شاخص MP، GMP، HM و STI بودند. همچنین بر مبنای مقادیر این شاخص ها، ارقام طبسی، ارگ، اکبری، بم، سرخ تخم، بولانی، سیستان، کارچیا و روشن که از نسبت پتاسیم به سدیم بالایی نیز تحت هر دو شرایط برخوردار بودند، به عنوان متحمل ترین ارقام نسبت به تنش شوری انتخاب شدند. همچنین همبستگی معنی دار بین این شاخص ها با عملکرد دانه تحت شرایط تنش نشان داد که استفاده از آن ها برای غربال تعداد زیادی از ژنوتیپ­ها و یا برای انتخاب ارقام متحمل قبل از تعیین عملکرد دانه مفید است و می توانند به عنوان معیاری مناسب جهت انتخاب ارقام پرمحصول و متحمل به تنش شوری مورد استفاده قرار گیرند.

شاخص تحمل به تنش, عملکرد دانه, میانگین بهره وری, میانگین هارمونیک, میانگین هندسی بهره وری