حسینعلی رامشینی - استادیار گروه علوم زراعی و اصلاح نباتات پردیس ابوریحان دانشگاه تهران
مهدی فاضل نجف آبادی - استادیار گروه علوم زراعی و اصلاح نباتات پردیس ابوریحان دانشگاه تهران
محمدرضا بی همتا - استاد گروه زراعت و اصلاح نباتات پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران

اصلاح برای تحمل به تنش خشکی از کارآمدترین راه ها برای جلوگیری از کاهش عملکرد در شرایط خشک است. یکی از بهترین روش های ارزیابی مواد ژنتیکی قبل از شروع برنامه اصلاحی روش دی آلل است. در این آزمایش، هفت ژنوتیپ گندم نان شامل ارقام قدیمی و لاین های امید بخش به صورت طرح دی آلل یک طرفه تلاقی داده شدند. والدین و F۱ها در شرایط نرمال و تنش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار کشت و صفات فنولوژیک، مرفولوژیک و عملکرد دانه اندازه گیری شدند. تجزیه واریانس دی آلل نشان داد که ترکیب پذیری عمومی والدین برای تمامی صفات معنی دار بوده و حاکی از وجود اثر افزایشی معنی دار در کنترل تمامی صفات بود. نتایج نشان داد که هر ژنوتیپ از نظر یک یا چند صفت بهتر از بقیه بود. با کمک تجزیه بای پلات، والدینی که برای صفات مختلف ترکیب پذیری خصوصی بالایی داشتند، شناسایی شدند. برای تعداد سنبلچه در خوشه، تعداد خوشه در گیاه و وزن هزاردانه به ترتیب ژنوتیپ های کویر با شیراز، سرداری با شیراز و آذر۲ با WS-۸۲-۹ بالاترین ترکیب پذیری خصوصی را داشتند. تجزیه گرافیکی با روش متر و جینکز نشان از کفایت مدل افزایشی- غالبیت برای بیشتر صفات داشت. درجه غالبیت در بیشتر صفات بین صفر و یک بود که بیان کننده عمل ژن به صورت غالبیت نسبی است. بر اساس نتایج به دست آمده، از ژنوتیپ هایی مانند WS-۸۲-۹، سرداری و کویر می توان به عنوان منابع ژنتیکی برای اصلاح به ترتیب صفات وزن هزاردانه، تعداد خوشه و تعداد سنبلچه در هر دو شرایط استفاده کرد. همچنین ژنوتیپWS-۸۲-۹  به عنوان یک لاین امید بخش می تواند ژنوتیپ مناسبی برای شرایط تنش باشد.

ترکیب پذیری عمومی و خصوصی, عمل ژن, وراثت پذیری خصوصی