محمد علی دری - عضو هیات علمی مرکزتحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان
ابراهیم شریفی عاشورآبادی - دانشیار موسسه تحقیقات جنگل ها ومراتع کشور
مهدی میرزا - استاد موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

ارزیابی و مقایسه تغییرات فیتوشیمیایی گونه های دارویی در رویشگاه­های مختلف به منظور شناسایی،  اهلی سازی و انتخاب کموتایپ برتر در هر رویشگاه ضروری است. گیاه  آویشن (Thymus  daenensis Celak.)از گونه های دارویی ارزشمند متعلق به تیره نعناباکاربرد­های متعدد دارویی، بهداشتی و آرایشی می­باشد، بنابراین شناخت تغییرات فیتوشیمیایی در اکسشن­های مختلف آن از اهمیت ویژه در بهبود و اهلی­سازی کموتایپ­های مختلف آن دارد. اکسشن­های گونه آویشن­دنایی(Thymus daenensis Celak.) در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان در گرگان کاشته و در طی دو سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ مطالعه شدند. بدین منظور سرشاخه گلدار گیاه در زمان ۵۰ درصد گلدهی از رویشگاه­های مختلف برداشت، در سایه خشک و آسیاب شدند. استخراج اسانس از تمامی اکسشن­ها به روش تقطیر با آب انجام گرفت و با استفاده از دستگاه­های گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنجی جرمی GC/MS آنالیز و مهمترین ترکیب­های شیمیایی آنها شناسایی و مقایسه شدند. نتایج نشان داد درصد اسانس این اکسشن­ها در دامنه ۲۲/۰ تا ۶/۳ درصد بود که بالاترین میزان آن در اکسشن۶۰ با منشا استان مرکزی۱ (۶/۳ درصد) اندازه­گیری شد. در این مطالعه، چندین کموتایپ مهم با بیشترین میزان:  لینالول، پارا ­سیمن، تیمول، کارواکرول و ۱،۸ سینئول شناسایی شدند. بالاترین میزان درصد ترکیب­های : تیمول (۷۲ درصد) و کارواکرول (۹/۴۳ درصد) به ترتیب مربوط به اکسشن ۶۰ با منشا استان مرکزی۱ و اکسشن ۴۹ با منشا استان اصفهان۲ بودند. یافته ها حاکی از آن است که درصد اسانس و میزان تیمول و کارواکرول آویشن دنایی متاثر از تغییرات رویشگاهی بوده بنابراین تعیین مناسبترین رویشگاه به منظور دستیابی به کموتایپ برتر و بهبود یافته الزامی بنظر می رسد و  برای تولید بیشتر تیمول و کارواکرول این دو اکسشن را می­توان توصیه ­نمود.

آویشن دنایی, اسانس, اکوتیپ, تیمول, کارواکرول, رویشگاه های طبیعی گلستان