بررسی و مقایسه صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی گیاه داروئیpulegium L. Mentha در رویشگاه های مختلف طبیعی و زراعی استان گیلان

گیاه داروئی پونه معطر (pulegium L. Mentha) متعلق به تیره نعنا، گیاهی با ارزش­های سودمند تجاری و صنعتی است که به علت سنتز ماده موثره پولگون با اثر ضدمیکروبی و آنتی اکسیدان مورد استفاده دارویی قرار می­گیرد. این تحقیق با هدف بررسی صفات مورفولوژیکی و تنوع فیتوشیمیایی اسانس توده­های مختلف پونه معطر جمع­آوری شده از سه رویشگاه­ طبیعی: ضیابر، ماسال و آبکنار در مرحله گلدهی در استان گیلان و همچنین کشت ریزوم نمونه های رویشگاهی در همان سال در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه زنجان انجام پذیرفت. ریزوم­ جمعیت­های فوق در بهار ۱۳۹۶ جمع­آوری و به مزرعه تحقیقاتی دانشگاه زنجان جهت کشت و مطالعه انتقال یافت و در تابستان همان سال ، همزمان سرشاخه­های گلدار توده ها از مزرعه و نواحی مورد مطالعه جمع­آوری گردید. استخراج اسانس با استفاده از دستگاه کلونجر، تقطیر با آب و آنالیز اسانس­ها با استفاده از دستگاه Gc و GC-MS شناسایی گردید. نتایج نشان داد، جمعیت­های این گونه در رویشگاه طبیعی از لحاظ صفات مورفولوژیکی از جمله طول برگ، ارتفاع بوته و تعداد میانگره از برتری ببیشتری برخوردار بودند. بیشترین میزان درصد اسانس و پولگون در جمعیت کشت شده (۴/۵۴ درصد) و کمترین میزان آن در توده آبکنار (۱۹/۴۰ درصد) مشاهده شد. که یکی از دلایل آن می­تواند کاهش میزان بارندگی، افزایش ارتفاع از سطح دریا و همچنین تفاوت در طول و عرض جغرافیایی باشد. پولگون و کامفندر منطقه ضیابر، به ترتیب با ۱۷/۴۹ و ۸۴/۱۱ درصد بالاترین میزان ترکیبات اسانسی بودند، در منطقه ماسال، پولگون با ۴۷/۴۹ و گاماترپینن ۲۴/۱۴ درصد و در منطقه آبکنار پولگون با ۱۹/۴۰ و گاماترپینن با ۵۶/۱۱ درصد بیشترین میزان ترکیبات اسانسی بودند. بالا بودن میزان این ترکیبات در جمعیت­های مورد بررسی نشان دهنده کیفیت بالای اسانس در این گیاه دارویی ا­ست. با توجه به اینکه هرچه ترکیبات موجود در اسانس کمتر و درصد آنها بیشتر باشد جداسازی ترکیبات جهت مصارف تجاری و دارویی آسان­تر است جمعیت­های کشت شده از این گونه با داشتن تعداد ترکیبات کمتر اما درصد بالای ترکیبات اصلی نسبت به سایر جمعیت های پونه برتری و پتانسیل بیشتری برای برنامه­های اصلاحی و اهلی­سازی دارند.

Keywords:

اسانس , پولگون , پونه معطر , pulegium L. Mentha , صفات مورفولوژیکی , صفات فیتوشیمیایی , گیلان