عبدالهادی مسعودی - ریاست پژوهشکده تفسیر پژوهشگاه دارالحدیث

این نوشتار به معناشناسی عبارت«عقل عن الله» در احادیث پرداخته است. به این منظور معنای لغوی «عقل» ارائه و کاربردهایش در ترکیب با حرف جر «عن» گردآوری و دستهبندی شده است. بر این پایه، عبارت «عقل عن» در روایات فقهی به معنای تحمل و پرداخت دیه خطای دیگری است. در روایات غیر فقهی اما، «عقل» به معنای فراگیری و دریافت و نگاهداری در ذهن است. در این حوزه، عبارت مزبور با واژه مبارک «الله» ترکیب شده که به معنای فراگیری و دریافت از خداست. در بیشتر این کاربردها، مفعول بیواسطه دیده نمیشود، ولی موجود و در تقدیر است؛ زیرا «عقل» فعل متعدی و نیازمند مفعول است. با توجه به وجود مفعول «امره» در برخی از کاربردها و نیز سیاق روایات، میتوان مفعول را فرمان یا شان الهی و عبارت مزبور را به معنای فراگیری و دریافت اوامر الهی از خداوند یا آنچه به شان او مربوط است، دانست؛ خواه این دریافت از طریق فرستادگان خدا باشد یا گوش سپردن به ندای فطرت.

اصطلاح شناسی, کاربردشناسی, نقش حروف اضافه