تحلیل برخوانی «آرش» بهرام بیضایی، با رویکرد ترامتنیت
عنوان مقاله: تحلیل برخوانی «آرش» بهرام بیضایی، با رویکرد ترامتنیت
شناسه ملی مقاله: JR_JLCR-10-2_005
منتشر شده در در سال 1400
شناسه ملی مقاله: JR_JLCR-10-2_005
منتشر شده در در سال 1400
مشخصات نویسندگان مقاله:
شیرزاد طایفی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
کورش سلمان نصر - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
خلاصه مقاله:
شیرزاد طایفی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
کورش سلمان نصر - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
بهرام بیضایی، نویسنده، فیلم ساز، کارگردان تآتر، نمایشنامه نویس و پژوهشگر نامدار و صاحب سبک ایرانی است. او با بهرهگیری از پشتوانههای اساطیری، حماسی، تاریخی و فرهنگ عامه ایران و جهان، به خلق اثر میپردازد؛ از این رو، آثار او پیوندهای عمیق و گستردهای با زمینه های فکری و بنمایههای فرهنگی ایران و سایر ملل جهان دارد. نمایشنامه «آرش» او نیز، واجد چنین ویژگی شاخصی است. باید بیش از پیش به این نکته توجه کرد که بر اساس رویکردها و نظریات بینامتنی، آفرینشگران، در خلق آثار خود چندان به داشتهها، آموزهها و اندوختههای بکر ذهنی خویش تکیه نمیکنند؛ بلکه آنها را با مد نظر قرار دادن متون از پیش موجود، تدوین مینمایند، که خود این متون بنیان فرهنگ، اندیشه، هنر و ادب زمانه خویش هستند. در پژوهش پیش رو، کوشیدهایم به روش تحلیل محتوا و با تکیه بر مطالعات کتابخانهای و اسنادی، و کاربست نظریه «ترامتنیت» ژنت(از نظریهپردازان بینامتنیت)، متن نمایشنامه «آرش» را تحلیل کنیم. دستاوردهای پژوهش گویای این است که این نمایشنامه(برخوانی)، مشتمل بر عناصر بینامتنی، بیشمتنی، فرامتنی، سرمتنی و پیرامتنی با بسامدی درخور توجه است، که همین امر، این اثر را واجد ظرفیت جدید معنایی و خوانش دگرسان کرده است؛ در مواجهه بینامتنی این اثر با متن معاصر آن، یعنی منظومه آرش سیاووش کسرایی، بیضایی اسطوره را به چالش میکشد و آرش مطلوب خود و جامعه خود را به تصویر میکشد؛ هر چند هر دوی آثار با اسطوره آب و دیو خشکسالی در ارتباط هستند. از سوی دیگر می توان در تحلیل فرامتنی، طبقات موجود در برخوانی آرش را منطبق با طبقات موجود در نظریه استبداد شرقی ویتفوگل دانست که بر بنیان جامعه آبسالار و روابط حاکم بر آن تعریف می شود. از منظر تحلیل پیرامتنی این اثر با نمایشنامه های اژدهاک و کارنامه بندار بیدخش در ارتباط است. در بخش تحلیل سرمتنی نیز، این نمایشنامه به گونهای از تراژدی شباهت دارد که با تعزیه مسیح و ماجرای کربلا بیارتباط نیست.
کلمات کلیدی: نمایشنامه, بهرام بیضایی, آرش, ژنت, ترامتنیت
صفحه اختصاصی مقاله و دریافت فایل کامل: https://civilica.com/doc/1296935/