علیرضا توکلی - استادیار پژوهشی؛ بخش تحقیقات فنی و مهندسی مرکز تحقیقات کشاورزی استان سمنان (شاهرود)؛ ایران
عبدالمجید لیاقت - استاد؛ گروه مهندسی آبیاری و آبادانی؛ دانشکده مهندسی و فناوری کشاورزی؛ دانشگاه تهران؛ کرج؛ ایران
امین علیزاده - استاد؛ گروه مهندسی آب؛ دانشکده کشاورزی؛ دانشگاه فردوسی مشهد؛ مشهد؛ ایران

شناخت عوامل موثر و برنامه ریزی برای مدیریت آنها و هماهنگ سازی عملیات زراعی با روند تغییرات عوامل موثر، منجر به بهبود شرایط تولید و پیش بینی دقیق تر تولید خواهد شد. رشد محصولات و تولید آنها در شرایط دیم، تابعی از تغییرات عوامل اقلیمی است. بدین منظور، آمار ۲۵ عامل هواشناسی دسته بندی شده همراه با آمار زراعی عملکرد جو دیم در شهرستان های الشتر، خرم آباد، الیگودرز و بروجرد به عنوان نمونه مناطق سرد و نیمه سرد استان لرستان برای سال های زراعی ۸۵-۱۳۷۷ به کار گرفته شد. با استفاده از تجزیه علیت، ضریب همبستگی به دو بخش اثرات مستقیم و غیرمستقیم تفکیک شد. نتایج حاصل از هر یک از توابع تولید اقلیمی نشان دهنده نقش بارز کمبود فشار بخار دوره رشد محصول در توابع تولید است. مدل های محلی نیاز به داده های ورودی کمتری دارند لیکن مدل منطقه ای نیازمند داده های اقلیمی بیشتری است. با تعیین شاخص بهره وری بارش در تمام این مناطق طی ۸ سال زراعی، بیشترین، کمترین و میانگین بهره وری بارش به ترتیب ۳/۰، ۱۵/۰ و ۲۲۴/۰ کیلوگرم بر مترمکعب بارش به دست آمد که میانگین آن حدود ۶ درصد از میانگین کشوری (۲۳۹/۰ کیلوگرم بر مترمکعب بارش) کمتر می باشد. نتایج تحلیل حساسیت نشان ­داد که دمای حداکثر، ساعات آفتابی، دمای حداکثر مطلق و کمبود فشار بخار اشباع دوره رشد، حساس ترین عامل اقلیمی هستند. توابع تولید اقلیمی ابزار مناسبی برای پیش بینی عملکرد بوده و می تواند در فرآیند تصمیم گیری برای بهبود فعالیت های زراعی دیم به کار رود.

بهره وری بارش, تجزیه علیت, عوامل اقلیمی