مریم اکبرپور - گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
هادی ویسی - دانشگاه گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
عبدالمجید مهدوی دامغانی - گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
محمدرضا نظری - گروه کشاورزی اکولوژیک، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

 سابقه و هدف: بومی­ سازی سیستم غذایی به دلیل­ هایی هم­چون فواید اکولوژیک، مزیت ­های اقتصادی و ملاحظات اجتماعی در مسیر کشاورزی پایدار قرار گرفته است. ولی پرسش این است که غذا تا چه اندازه و محدوده­ای می ­تواند به ­صورت بومی تولید شود. بمنظور پاسخ به این پرسش، مفهوم حوزه غذایی راهگشا است. این مفهوم چارچوبی را برای تحلیل میزان تولید غذای بومی در هر مقیاس مشخص فراهم می­ کند. حوزه غذایی، زمینی است که می ­تواند همه یا بخشی از نیاز­های غذایی یک جمعیت را در یک محدوده جغرافیایی تامین کند. در کشور ما تا کنون مطالعه ­ای در مورد بررسی حوزه ­های غذایی انجام نشده است، از این روی، این پژوهش پیشنهاد­ دهنده الگویی برای بررسی حوزه­ های غذایی است. این پژوهش با رویکرد حرکت در راستای سیستم غذایی پایدار، ضمن شناساندن مفهوم حوزه غذایی، وضعیت تولید و مصرف غذا در حوزه غذایی استان تهران و ظرفیت این استان در تامین نیاز­های غذایی خویش را بررسی کرده است. مواد و روش ­ها: این تحقیق در استان تهران انجام شد. برای محاسبه میزان غذای تولیدی زمین­ های منطقه مورد مطالعه و میزان نیاز غذایی جمعیت مربوطه و مقایسه آن­ ها با یکدیگر از واحدی یکسان به ­نام «معادل گیاهی» استفاده گردید. تولید هر معادل گیاهی در هر منطقه از طریق ضرب سطح زیر­کشت محصول در عملکرد محصول محاسبه شد. میزان نیاز به هر معادل گیاهی در هر منطقه نیز از ضرب جمعیت آن منطقه در وزن معادل گیاهی مورد نیاز یک فرد در یک سال برآورد شد. سپس با فرمول­ های مربوط به خودکفایی، محاسبه گردید که تولید موجود، چند درصد از نیاز­های جمعیت مربوطه را تامین می­ کند. برای محاسبه خودکفایی از مفهومی به ­نام تولید آستانه استفاده شد، محاسبه تولید آستانه به کمک برنامه ­نویسی و کد نویسی شرطی با نرم ­افزار متلب انجام گردید. برای انجام پژوهش، نرم ­افزار­های اکسل، متلب و جی ­آی اس مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج و بحث: تبیین الگویی بمنظور بررسی حوزه غذایی با توجه به چالش افزایش جمعیت استان تهران و تامین امنیت غذایی این استان از مهم­ترین دستاور­های تحقیق حاضر بوده است. در پژوهش حاضر که در مقیاس استانی صورت گرفته است، میزان خودکفایی در تامین سبد غذایی مطلوب برای جمعیت استان تهران ۲۲ درصد و بیشترین و کمترین میزان خودکفایی در تامین سبد غذایی مطلوب برای جمعیت هر شهرستان به ­ترتیب در شهرستان پیشوا و شهرستان تهران برآورد شده است. میزان نیاز تامین ­شده یا خودکفایی در تامین سبد غذایی مطلوب در استان تهران در محصول­ های معادل سبد غذایی مطلوب به ­ترتیب از بیشترین در ذرت علوفه ­ای با ۱۰۰ درصد خودکفایی، سبزی و صیفی ۷۹، میوه ۵۶، کاه جو ۵۳، کاه گندم ۴۵، دانه جو ۱۶، سبوس گندم ۸، دانه گندم ۵، نباتات علوفه­ ای به­ جز ذرت ۴، کنجاله کلزا ۰.۱، دانه کلزا ۰.۰۶ و در حبوبات، شلتوک، ریشه و تفاله خشک و ملاس چغندرقند، دانه ذرت و کنجاله سویا عدم خودکفایی و وابستگی کامل یعنی صفر درصد برآورد شده است. نتیجه­ گیری: نتایج این پژوهش بیان داشت که پتانسیل واقعی استان تهران در تامین سبد غذایی مطلوب برای جمعیت استان تهران ۲۲ درصد است. هرچند بومی­ سازی مزیت ­هایی دارد، به ­نظر می ­رسد با توجه به مساحت کم و جمعیت بیش از ظرفیت استان تهران و مسئله­ های محیط زیستی پیش رو (کمبود آب و فرسایش خاک)، باید مرز­های حوزه غذایی استان تهران گسترده ­تر و شعاع حوزه غذایی افزایش یابد.

اقتصاد, امنیت غذایی, تولید, سبد غذایی, کشاورزی پایدار, مصرف