تحلیل آمایشی سازمان فضایی حاکم بر منابع آب دشت میناب با رویکرد پویایی سیستم ها

سابقه و هدف: کمبود منابع آب شیرین و مدیریت آن، به عنوان یکی از چالش­های اصلی بسیاری از کشورهای گرم و خشک که با کمبود منابع آب مواجه هستند می­باشد. لذا سیاست­گداری و رائه راهکارهایی با رویکرد آمایشی جهت مدیریت و استفاده صحیح از منابع آب یکی از الزامات مدیریت صحیح منابع آب می­باشد؛ در این راستا مدیریت تقاضای منابع آب با رویکرد برنامه­ریزی آمایش سرزمین یکی از مسائل بسیار مهم در بخش مدیریت آب در سطح جهان به حساب می­آید. هدف از این مقاله تحلیل و مطالعه سازمان فضایی حاکم بر دشت میناب با استفاده از دانش پویایی سیستم­ها است که عوامل تاثیرگذار منفی بر منابع آب را شناسایی کرده و سیاست­هایی در راستای مدیریت تقاضای منابع آب منطقه ارائه گردیده است. مواد و روش­ها: در پژوهش حاضر مکانیزم سیستمی حاکم بر بخش­های مهم متعامل با منابع آب دشت میناب به مثابه سازمان فضایی حاکم بر منطقه با رویکرد پویایی سیستم­ها در نظر گرفته شده است. در این مقاله ابتدا با استفاده از  اصول دانش پویایی سیستم­ها سه بخش اقتصادی، اجتماعی  و مکانیزم انتقال آب به هرمزگان با مطالعه داد­ها و اطلاعات مشاهده­ای منطقه و نیز مصاحبه حضوری با کارشناسان و مسئولین منطقه در قالب حلقه­های علت­و معلولی با نرم­ افزار Vensem ترسیم و عملکرد آن­ها با نمودارهای مرجع  که بر اساس آمار و اطلاعات مشاهداتی با نرم­افزار اکسل ترسیم شده است تصدیق شده است.  نتایج و بحث: دشت میناب از مناطق گرم و خشک ایران  در استان هرمزگان است که عدم مدیریت تقاضای منابع آب باعث شده است که  با تقاضای شدید آب و کمبود منابع آب سطحی و زیرزمینی روبه­رو باشد. به منظور کاهش وابستگی به فعالیت­های کشاورزی پرآب و مدیریت تقاضای منابع آب،  مکانیزم سیستمی سازمان فضایی هر سه بخش اقتصادی به صورت مجزا ترسیم شد. در این راستا زیرسیستم کشاورزی و جمعیتی هر کدام به طور  مجزا از دو حلقه تعادلی و تقویتی تشکیل شده اند.  در زیرسیستم کشاورزی، متغیرهای اصلی مکانیزم از جمله شاخص خشکسالی، سطح زیرکشت، میزان منابع آب زیرزمینی و میزان برداشت در طول زمان مورد تحلیل قرار کرفته است هم­چنین در زیر سیستم در جمعیتی جمعیت روستایی و شهری، میزان تقاضای آب شهری و شاغلان و بیکاران منطقه مورد تحلیل قرار گرفت و تاثیرات مثبت و منفی هر کدام از متغیرها به صورت سیستمی بر دیگر متغیرها مورد مطالعه قرار گرفته است. سپس  این زیرسیتم­ها  به صورت جامع و در ارتیاط با هم در قالب ک مکانیزم سیستمی سازمان فضایی حاکم بر منابع آب دشت میناب  ترسیم شدند. در نهایت با مطالعه سیستمی سازمان فضایی منطقه سه سیاست از درون مکانیزم سیستمی در جهت مدیریت تقاضای منابع آب منطقه استخراج گردید. نتیجه­ گیری: با تحلیل مکانیزم سیستمی حاکم بر سازمان فضایی دشت میناب و استخراج سیاست­های مربوطه سه سیاست به شرح ذیل ارائه شد؛ سیاست­ تقویت  آبزی­پروری مثل میگو تا سطح زیر کشت ۵۰۰۰ هکتار با ظرفیت تولید ۳۰۰۰۰ تن در سال در صورت مطالعه و سرمایه­گذاری؛تقویت منطقه آزاد تجاری در آن منطقه تا سقف ۱۰۰۰۰۰ میلیون ریال (بر اساس سال پایه ۱۳۹۶) به دلیل برخورداری از نواحی ساحلی و همسایگی با کشورهای عربی؛ سیاست بازچرخانی آب به میزان ۲۰ درصد فاضلاب شهری (به دلیل رشد جمعیت ۲۰ درصدی در سال) و افزایش تقاضای آب شهری و فقدان زیرساخت­های فاضلاب شهری در جهت مدیریت تقاضای منابع آب منطقه.

Keywords:

آمایش سرزمین با محوریت آب , سازمان فضایی , تفکر سیستمی , دشت میناب , پویایی سیستم­ها