تاثیر تغییر کاربری/پوشش زمین بر خدمات اکوسیستم در استان گلستان

سابقه و هدف: اکوسیستم خدمات متنوعی را عرضه می ­کند، که با توجه به نوع اکوسیستم و وضعیت آن در کمیت و کیفیت دارای تفاوت­ هایی است. برآورد خدمات اکوسیستم برای حمایت از فرآیندهای آمایش و برنامه­ ریزی سرزمین بسیار مهم است. به دلیل رشد شهری و اثرات آن، خدمات اکوسیستم تحت فشار شدید قرار گرفته ­اند. در بین فعالیت­ های انسانی که خدمات اکوسیستم را کاهش می­ دهند، تغییر کاربری/پوشش زمین که به سبب رشد شهری و گسترش کشاورزی ایجاد می­ گردد، می ­توان اشاره نمود. در این مقاله، پویایی تغییر کاربری/پوشش زمین در استان گلستان با استفاده از تحلیل آشکارسازی تغییرات و زنجیره مارکوف بعنوان ورودی ضروری برای برآورد ارزش خدمات اکوسیستم بررسی و میزان خدمات اکوسیستمی برآورد گردید. ضمن آن­که از رویکرد حساسیت­ سنجی برای برآورد میزان انعطاف­ پذیری مدل به اصلاح ۵۰ درصدی در ضریب­ های ارزش خدمات استفاده شد. مواد و روش ­ها: استان گلستان یکی از ۳۱ استان شمالی کشور واقع در جنوب دریای خزر است. در این مطالعه، داده­ های چندزمانه کاربری/پوشش زمین از داده­ های ماهواره­ای چند طیفی مربوط به دو سال ۱۳۶۳ و ۱۳۹۴ استخراج گردید. ضمن آن­که ارزش خدمات اکوسیستم برای سال ۱۴۱۴ نیز محاسبه شد. برای کمی کردن تغییرات کاربری از تحلیل زنجیره مارکوف استفاده شد. زنجیره مارکوف ابزاری تحلیلی برای مدل­سازی تغییر کاربری زمین در زمانی است که تحلیل تغییرات و فرآیندهای سیمای سرزمین دارای پیچیدگی باشد. هدف این مطالعه، ارزش ­دهی خدمات مربوط به هر نوع بیوم بر اساس داده ­های کاربری/پوشش زمین است. نتایج و بحث: تحلیل تغییر کاربری/پوشش زمین نشان داد که بیشترین افزایش کاربری در دوره زمانی مورد مطالعه مربوط به گسترش مناطق انسان­ ساخت بوده است. مناطق انسان­ ساخت از سال ۱۳۶۳ تا ۱۳۹۴ بیشترین رشد را داشته است. در طی دوره زمانی ۱۳۹۴-۱۳۶۳، خدمات اکوسیستم کاربری جنگل از ۱۷۲۲ میلیون دلار به ۹۵۲ میلیون دلار رسیده است. در این پژوهش ارزش سالانه ۲۲ خدمت اکوسیستم برآورد شد. در بین خدمات برآورد شده، تولید غذا، ماده ­های خام، متعادل ساختن اقلیم، چرخه مواد، کنترل زیستی، تنوع ژنی و تفرج کاهش داشته ­اند و سایر خدمات افزایش/کاهش داشتند. تاثیر استفاده از ضریب­ های مختلف برای برآورد خدمات اکوسیستم برای استان گلستان محاسبه گردید. ضریب حساسیت در همه­ ی موارد کمتر از یک بوده است. نتایج نشان داد که ارزش کلی خدمات اکوسیستم برای استان گلستان با تغییر ضریب­ ها انعطاف کمی دارد و به عبارت دیگر مورد اطمینان است. با توجه به نتایج به ­دست آمده از کاربری/پوشش زمین، مرتع­ها و منطقه ­های جنگلی به دلیل وسعت بیشتر این منطقه ­ها در استان و همچنین ضریب بالاتر خدمات اکوسیستم، بیشترین خدمات اکوسیستمی را در منطقه عرضه می ­دارند و کاهش در وسعت این مناطق باعث از دست رفتن بخشی از خدمات اکوسیستم در سیمای سرزمین می­ گردد. نتیجه ­گیری: ارزش خدمات اکوسیستم برآورد شده بر اساس کاربری/پوشش زمین برای نشان دادن میزان تغییر خدمات در اثر رشد شهری در مقیاس زمانی و مکانی مهم است. این برآوردها برای سطوح محلی، منطقه ­ای و جهانی به خاطر تاثیر آن بر فرآیندهای برنامه ­ریزی از طریق اصلاح سیستم ­های مدیریتی برای برآورد صحیح خدمات بسیار مهم است چراکه می ­توان از آن بعنوان پایه ­ای برای توسعه پایدار استفاده کرد. اولویت دیگر آن را می­توان در توسعه گزینه­ های بهینه­ سازی کاربری زمین در جهت افزایش خدمات اکوسیستمی دانست.

Keywords:

خدمات اکوسیستم , کاربری/پوشش زمین , ارزش مالی خدمات اکوسیستم , استان گلستان