ابوالفضل ناصری - بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران
رامین نیکان فر - بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تبریز، ایران

سابقه و هدف: در همه کشورها، تولید­های کشاورزی وابستگی شدیدی به انرژی بویژه سوخت­های فسیلی دارد. حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از کل انرژی مصرفی در کشورهای پیشرفته جهان صرف تولید غذا می­ شود. استفاده کارا از انرژی در بخش کشاورزی یکی از الزامات اساسی در گسترش کشاورزی پایدار بشمار می ­رود، چون افزایش کارآیی انرژی موجب حفظ سوخت ­های فسیلی و کاهش آلودگی­ های هوا می ­شود. نامشخص بودن میزان بهره وری انرژی در تولید گندم در حاشیه دریاچه ارومیه از یک طرف و بروز بحران انرژی در سطح جهانی و ضرورت مصرف هدفمند انرژی در تولید محصول­ های کشاورزی از طرف دیگر، پژوهش در زمینه تحلیل بهره وری انرژی در تولید گندم را ضروری می ­نماید؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف ارزیابی و آینده ­پژوهی سنجه­ های انرژی شامل انرژی خالص، کارآیی انرژی، انرژی ویژه و بهره ­وری انرژی و بیان راهکارهای مناسب برای بهبود یا پیشرفت سنجه ­های انرژی در تولید گندم انجام شد.  مواد و روش ها: در این پژوهش، بهره ­وری انرژی در دو سیستم خاک ورزی حفاظتی و مرسوم در تولید گندم در حاشیه دریاچه ارومیه در دو سال زراعی با اندازه ­گیری و گرد­آوری داده ­های لازم، ارزیابی شد. سنجه ­های انرژی خالص، کارآیی انرژی، انرژی ویژه و بهره­ وری انرژی در تولید گندم تعیین گردید. با توجه به شرایط فعلی دریاچه ارومیه، منبع­ های آب در حوضه این دریاچه محدود بوده و ارزش آب آبیاری افزون بر جنبه اقتصادی از رویکرد محیطزیست نیز قابل توجه است. بنابراین برای بازسازی شرایط مصرف انرژی در آینده برای تولید منطقه ای گندم از سناریوهای مدیریت آبیاری بعنوان شیوه آینده پژوهی استفاده گردید. سناریوهای مدیریت آبیاری شامل سه شرایط کم آبیاری، آبیاری کامل و بیش آبیاری مزرعه­ های گندم بود. نتایج و بحث: بهره­ وری انرژی با کاربرد خاک ورزی حفاظتی و مرسوم بترتیب ۲۱۰ و ۱۷۰ گرم بر مگاژول به ­دست آمد. سناریوهای آینده پژوهی مدیریت آبیاری شامل سه شرایط کم آبیاری، آبیاری کامل و بیش آبیاری مزرعه ­های گندم بود. میزان انرژی مصرفی برای تولید گندم با سناریوهای گروه اول (آبیاری کامل و بیش آبیاری) و دوم (کم آبیاری) بترتیب ۱۸.۵ و ۱۷.۷ گیگاژول در هکتار بود. میزان انرژی تولیدی دانه گندم با سناریوهای گروه اول و دوم بترتیب ۶۷.۵ و ۳۱.۸ گیگاژول در هکتار بود. میانگین کارآیی انرژی در تولید دانه با گروه های اول و دوم به ترتیب ۳.۷ و ۱.۸و بهره وری انرژی بترتیب ۲۵۳ و ۱۲۵ گرم بر مگاژول بود. استفاده از دستگاه ­های کم وزن، انتخاب مقدار مناسب بذر، پییشرفت بهره وری مصرف کود و آب، می ­تواند راهکارهای موثر برای افزایش بهره ­وری مصرف انرژی در تولید گندم آبی در شمال غرب کشور باشد. نتیجه گیری: یافته ­ها نشان داد از رویکرد سنجه های انرژی، استفاده از سیستم خاک ورزی حفاظتی نسبت به خاک ورزی مرسوم در تولید دانه گندم ارجحیت دارد. هرچند در موارد متعدد تفاوت آماری سنجه ­های انرژی در تولید محصول معنی دار نبود. بنظر می­ رسد اجرای مناسب و درست عملیات خاک ورزی حفاظتی با انتخاب مناسب ادوات و تجهیز­های موجب بهبودی سنجه های انرژی در تولید گندم شود.

بیلان انرژی, کارآیی انرژی, گندم آبی, کشاورزی حفاظتی