محسن شاطریان - گروه جغرافیا و اکوتوریسم، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
صدیقه کیانی سلمی - گروه جغرافیا و اکوتوریسم، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
سیده زهرا میرداداشی - گروه جغرافیا و اکوتوریسم، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

سابقه و هدف: بسیاری معتقدند بروز مشکلات محیط زیستی به عامل ­های مختلفی از جمله میزان آگاهی، شرایط، بسترها و هنجارهای جامعه بستگی دارد. به همین دلیل باید دانست افراد درباره محیط زیست چگونه فکر می­ کنند، چه شناختی از آن دارند و تا چه اندازه، نسبت به طبیعت و محیط زیست دغدغه دارند. هدف این مقاله آگاهی از تاثیر دانش، نگرش و ارزش­های محیط زیستی گردشگران شهر قم در بروز رفتار محیط زیستی آن­ها است. مواد و روش­ها: پژوهش از نظر هدف کاربردی و به لحاظ روش توصیفی – تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش را گردشگران شهر قم تشکیل داده ­اند. نمونه آماری با استفاده از فرمول کوکران، ۳۸۶ نفر برآورد و ۲۰۰ پرسشنامه بین گردشگران داخلی و ۱۸۶ پرسشنامه بین گردشگران خارجی به طور تصادفی توزیع گردید. پژوهش طی فاصله زمانی زمستان ۱۳۹۵ و بهار و تابستان ۱۳۹۶ صورت پذیرفته است. ابزار تحقیق، پرسشنامه ­ای است که بوسیله­ ی محقق ایجاد شده است که روایی آن به روش صوری و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ به میزان ۰.۷۶۲ مورد تایید قرار گرفت. برای انجام تحلیل های توصیفی و آزمون های آماری t تک نمونه ­ای و ضریب همبستگی اسپیرمن از نرم افزار SPSS و برای مدلسازی معادلات ساختاری از نرم افزار AMOS استفاده گردید. نتایج و بحث: جهان در حالتی قرار دارد که متخصصان محیط زیست آن را در حالت فشار بیش از حد و سقوط می­ دانند. تغییر ویژگی­ ها و مشخصه ­های مشکل­ های محیط زیست از سطح ملی به سطح جهانی، از متمرکز به پراکنده، از کوتاه مدت به بلند مدت و از پیچیدگی کم به پیچیدگی زیاد ایجاب می­ کند که به عامل ­های اثر گذار در بروز رفتارهای محیط زیستی توجه بیشتری گردد. تجربه نشان داده است که در مکان­ هایی که گردشگری بدون چارچوب، برنامه ­ریزی و استراتژی مشخص توسعه یافته، مشکل­ های محیط زیستی و اجتماعی متعددی ظاهر شده است و در دراز مدت مشکل­ های گردشگری بیشتر از فایده­ های آن بوده است. بروز چنین رویدادهایی سبب شکل گیری جنبش ­های محیط زیستی گردیده است. به وجود آمدن اندیشه حمایت از محیط زیست ضرورت توجه به ارزش­ها و رفتارهای محیط زیست را بیش از پیش نشان می­ دهد. بدیهی است که در فرایند شکل دهی به رفتار، عامل ­ها و متغیرهای بسیاری نقش دارند. به همین دلیل حرکت به سمت درک بیشتر  پیچیدگی­ های ارزش­ ها، نگرش­ ها، زمینه ­ها و عوامل شخصیتی که رفتار خاصی را تحت تاثیر قرار می ­دهند ضروری است. در تحقیق حاضر نتایج حاصل از آزمون همبستگی اسپیرمن با سطح معناداری ۰.۷۷۶ نشان داد که بین مدت زمان اقامت گردشگران و رفتار محیط زیستی آن­ها ارتباطی وجود نداشته است. نتایج آزمون t تک نمونه­ای بیان می­کند که گردشگران مذهبی از حضور در قم رضایت داشته و نسبت به آن وفاداری دارند. وجود بارهای عاملی به میزان ۰.۳۷، ۰.۴۱ و ۰.۴۱ برای متغیرهای پنهان دانش، نگرش و ارزش محیط زیستی گردشگران نشان داد که متغیرهای اشاره شده در سطح اطمینان ۹۵ درصد بر بروز رفتارهای محیط زیستی گردشگران تاثیرگذار بوده ­اند. از بین عامل­ های مورد بررسی عامل نگرش محیط زیستی گردشگران نقش بیشتری در تبیین رفتارهای محیط زیستی آنان داشته است. نتیجه ­گیری:   باید بیان داشت در بین عامل ­های اثر گذار بر بروز رفتارهای محیط زیستی نگرش محیط زیستی گردشگران اثر بالاتری بر رفتارهای آنان داشته است. اثر ارزش­ های محیط زیستی بر رفتار محیط زیستی گردشگران دومین عامل اثر گذار بوده است و ارزش های محیط زیستی گردشگران در این بین کمترین اثر گذاری را به خود اختصاص داده است. علاوه بر آن مدت زمان اقامت گردشگران ارتباطی با رفتارهای محیط زیستی آنان نداشته است.

ارزش محیط زیستی, دانش محیط زیست, رفتار محیط زیستی, نگرش محیط زیست, مدلسازی معادله های ساختاری, شهر قم