فاطمه عفتی - گروه برنامه ریزی، مدیریت و آموزش محیط زیست، دانشکده محیط زیست، دانشگاه تهران، تهران، ایران
جواد بیات - گروه آلاینده های محیط زیست، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
مریم روحی کریق - گروه محیط زیست، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران
معصومه مولایی - گروه منابع طبیعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

سابقه و هدف: در سال های گذشته توسعه شهری، افزایش جمعیت و همچنین افزایش فعالیت های انسانی منجر به ایجاد مسائل و مشکلاتی در منابع آبی شهرها شده است. با توجه به افزایش نیاز به آب شرب در کلان شهرها، آگاهی از کیفیت آب مورد استفاده ضروری است.   مواد و روش ها: بدین منظور با هدف بررسی کیفیت آب زیرزمینی منطقه ۱۰ تهران، در سال­ های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۵، در دو فصل تابستان و زمستان، تعداد ۹ چاه انتخاب شد و نمونه برداری از آنها انجام گرفت. متغیرهای مورد بررسی در این پژوهش شامل متغیرهای فیزیکوشیمیایی و میکروبی و هم چنین فلزات سنگین بود. متغیرهای فیزیکی مورد بررسی شامل دما، رنگ، کدورت، شوری و متغیرهای شیمیایی شامل pH، EC، TSS، TDS، نیتریت، نیترات، آمونیوم، فسفر کل، نیتروژن کل، سدیم، کلسیم، منیزیم، مس، آهن، سرب، کبالت، روی، دترجنت و متغیرهای میکروبی شامل کلیفرم گوارشی و کلیفرم کل است. نتایج و بحث: نتایج نشان داد که بدلیل وجود باکتری های کلیفرم و همچنین میزان بالای نیترات، آب منطقه با فاضلاب انسانی یا حیوانی در تماس است ولی مشکل جدی وجود ندارد و با فرآیندی مانند ضد عفونی با کلر امکان بهبود کیفیت آب وجود دارد. از متغیرهای فیزیکی تنها کدورت آب از میزان استاندارد فراتر رفته و در برخی چاه ها تا ۲ برابر میزان استاندارد گزارش شده است. نتایج مربوط به فلزهای سنگین نشان داد که غلظت فلزهای سرب، روی، آهن و مس در آب منطقه بشدت بالاست و چندین برابر میزان استاندارد گزارش شده که در صورت مصرف توسط شهروندان، اثرهای زیان باری بر سلامت آنها خواهند داشت. تغییرپذیری­ های فسفر کل نیز بسیار بالاست و تا ۰.۲۱ میلی گرم نیز گزارش شده است. میزان کلیفرم کل و کلیفرم گوارشی اگرچه پایین است ولی از استاندارد EPA برای آب آشامیدنی تخطی داشته که وجود این دو متغیر در آب زیرزمینی نشان دهنده ورود فاضلاب انسانی یا حیوانی به آب زیرزمینی منطقه بوده که در صورت مصرف سبب آسیب­ های جدی بر سلامت کودکان و افراد حساس خواهد شد. سختی کل نیز تغییرات زیادی ندارد ولی غلظت ۳۰۰ میلی گرم این متغیر مطلوب و ۶۰۰ میلی گرم نیز بیشترین سختی کل یک آب برای آشامیدن است که با توجه به میزان بیشینه این متغیر که ۳۹۰ میلی گرم گزارش شده، آب منطقه از نظر سختی نسبتا مطلوب بنظر می رسد. نقشه های پهنه بندی شده شاخص کیفیت آب زیرزمینی (شکل های ۲ تا ۵) نشان می دهد که در تابستان سال ۹۳ بیشتر نواحی منطقه از نظر آلاینده های متداول در شرایط بد و متوسط قرار دارد ولی در زمستان همین سال شرایط به سمت متوسط و کمابیش خوب تغییر کرده است. در سال ۹۵ در تابستان بیشتر منطقه در شرایط متوسط و به نسبت خوب قرار دارد و در زمستان همین سال شرایط بهتر شده و بیشتر منطقه در طبقه کمابیش خوب قرار گرفته است. شاخص کیفی آب برای آلاینده های سمی در هر دو فصل و هر دو سال، در طبقه خوب و بسیار خوب قرار دارد. نتیجه گیری: داده های گزارش شده برای متغیرهای فیزیکوشیمیایی و میکروبی نشان داد که آب زیرزمینی منطقه از این نظر مشکل جدی ندارد و تنها کدورت آب از میزان استاندارد  فراتر رفته است. بنظر می رسد که انجام فرآیند ضد عفونی با کلر برای از بین بردن باکتری های کلیفرم و عمل ترسیب برای کاهش کدورت آب، می تواند کیفت آب را بهبود بخشد. شاخص های محاسبه شده آب زیرزمینی برای آب منطقه نشان می دهد که بیشتر منطقه، از نظر آلاینده های متداول، در سال ۹۳ در رده بد تا متوسط قرار داشته در حالیکه در سال ۹۵ رده کیفیت به متوسط تا به نسبت خوب تغییر کرده است.

آب زیرزمینی, منطقه ۱۰ تهران, آلودگی آب, شاخص کیفیت آب