ارزیابی مطلوبیت زیستگاه تمساح مردابی ( Crocodylus palustris Lesson, ۱۸۳۱ ) به روش حداکثر بی نظمی

سابقه و هدف: تمساح مردابی یکی از گونه های آسیب پذیر در رده بندی اخیر IUCN است که در اکثر گستره پراکنش آن به دلیل تهدیدهای انسانی با کاهش جمعیت و حذف جمعیت های محلی رو به رو شده است. امروزه توجه به مدل سازی پیش بینی توزیع گونه در مطالعات زیست شناسی حفاظت و بوم شناختی رو به افزایش است، با این حال تا کنون برای این گونه چنین مطالعاتی در ایران صورت نگرفته است، بنابراین این مطالعه با هدف بررسی مطلوبیت زیستگاه تمساح انجام شد. مواد و روش ها: حوزه های آبخیز رودخانه های سرباز و کاجو در منطقه مکران غربی ترین بخش حوزه پراکنش تمساح مردابی است که در جنوب استان سیستان و بلوچستان واقع است. مدل سازی مطلوبیت زیستگاه تمساح مردابی در این منطقه به روش حداکثر بی نظمی انجام شد. فاکتورهای محیط زیستی شامل ارتفاع، شاخص پوشش گیاهی ۱ NDVI، دما، بارندگی، فاصله از سکونت­گاه های شهری، سکونت­گاه های روستایی، جاده و رودخانه ها بود. برای حذف متغیرهای با همبستگی بالا (۷۰/۰< ) از آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد و با استفاده از شاخص Moran (Levine, ۲۰۰۴‎) از نبود وجود همبستگی مکانی میان داده های حضور گونه اطمینان حاصل شد. حساسیت سنجی و بررسی اهمیت نسبی هر یک از متغیرها با کمک درصد سهم مشارکت و اهمیت هر متغیر، منحنی های پاسخ متغیرها به روش جک نایف محاسبه شد. حد آستانه برای طبقه بندی منطقه­ های مطلوب بر اساس میزان آموزش بیشترین حساسیت به علاوه ویژگی (MTSS) و آموزش برابر حساسیت و ویژگی (ETSS) انجام شد. نتایج و بحث: میزان مربوط به سطح زیرمنحنی ROC بیشتر از ۸۰/۰ بود که کارایی عالی مدل را نشان می دهد. بر اساس درصد سهم مشارکت، اهمیت نسبی و نتیجه آزمون جک نایف، مهم ترین متغیرهای زیستگاهی، فاصله از رودخانه، دما و ارتفاع از سطح دریا شناسائی شدند. میزان آستانه ای ETSS و MTSS به ترتیب ۱۸/۰ و ۵۲/۰ به دست آمد که بر اساس این آستانه ها نقشه مطلوبیت زیستگاه به دو طبقه مطلوب و نامطلوب طبقه بندی و به ترتیب مساحت منطقه مطلوب ۱۶۲۹ و ۳۱۲ کیلومتر مربع برآورد شد. مقایسه آستانه های مورد نظر در طبقه بندی نشان داد که MTSS از درستی بالاتری برخوردار است. با توجه به اینکه بخش عمده منطقه مطلوب زیستگاهی خارج از منطقه حفاظت شده گاندو قرار دارد، به عنوان پیشنهاد مدیریتی برای حفاظت این گونه اصلاح مرز و افزایش محدوده­ ی منطقه حفاظت شده مطرح می شود. بررسی اثرهای سدها بر مطلوبیت زیستگاه تمساح نشان داد که سدها سبب افزایش مطلوبیت زیستگاه شده اند، ولی باید توجه داشت که اگر چه احداث سدها موجب تامین زیستگاه و منبع­های غذایی شده و از این رو دارای کارکرد های مثبت هستند ولی تاثیرپذیری­ های منفی مانند از بین رفتن و کاهش محل های مناسب تخم گذاری و کاهش میزان موفقیت تولیدمثل گونه را نیز موجب می شوند. همچنین تکه تکه بودن لکه های مطلوب زیستگاه به دست آمده در این تحقیق و وجود رفتار مهاجرت در این گونه نشان داد که  راهروهای ارتباطی را نیز باید مورد توجه قرار داد و برنامه های حفاظتی برای آن ها نیز درنظرگرفت. نتیجه گیری: از آنجائی که فاصله از رودخانه به عنوان مهم ترین عامل تعیین کننده مطلوبیت زیستگاه تمساح، تحت تاثیر نوسانان­ های شرایط اقلیمی و وجود آب قرار دارد، تضاد بین این گونه با بومیان (آب و غذا) و همین طور رفتار مهاجرت گونه از طریق کریدورهای ارتباطی بین لکه های زیستگاهی جدا از هم ادامه خواهد داشت که در فصل­ های گرم سال و شرایط خشکسالی شدیدتر نیز خواهد شد. بنابراین علاوه ­بر تجدید نظر در وسعت منطقه حفاظتی و نگهداری راهروهای ارتباطی بین زیستگاه ها، افزایش پایش گونه، آموزش و همکاری جوامع بومی و محلی در امر حفاظت ضروری خواهد بود.

Keywords:

متغیرهای محیط زیستی , ناحیه مکران , مدل سازی , تمساح مردابی , احتمال مطلوبیت زیستگاه