ارزیابی پسندهای منظر؛ برنامه ریزی بوستان های محلی شهر تهران، با رویکرد جامعه محور

سابقه و هدف: توسعه زیرساخت های سبز، فراهم آوردن سرانه عرصه های باز در شهرهای بزرگ و تامین استانداردها، از موارد مهمی است که در چشم انداز توسعه کشور، همواره باید مورد توجه دولت ها قرار گیرد. قانون حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها، ضوابط طرح های جامع و تفصیلی و دستورعمل های حاصل از طرح های موضعی، به ویژه در کلان شهر تهران، اهمیت ایجاد و گسترش فضای سبز را خاطرنشان می سازند. بهسازی عرصه های باز و سبز در مقیاس برنامه ریزی و طراحی بوستان های محلی، مقوله ای است که علاوه بر تامین سرانه ها، نیازمند شناخت ترجیح ها یا «پسندهای مردم از منظر» است. پرداختن به «پسندهای منظر»، در دیدگاه طراحی بوم گرا، به مثابه مولفه ای تاثیرگذار بر فرایند تصمیم سازی قلمداد می شود. بر پایه ادبیات پژوهش، «پسندهای مردم از منظر» در سه حوزه زیبایی شناسی، بوم شناسی و اجتماع محلی دسته بندی می شوند. هدف از انجام پژوهش، ارزیابی دقیق دو مولفه کلیدی «الگوی فعالیت» و «انگیزه مراجعه» از میان «پسندهای منظر» در حوزه جامعه محلی است که؛ در تدوین راهبردهای برنامه ریزی بوستان های محلی با رویکرد روان شناسی محیط، اثرگذارند. پسندهای منظر، در جوامع مختلف تحت تاثیر عوامل گوناگون تغییر می کنند و امکان سنجیدن جامعه آماری از نظر همه عوامل زمینه ای موثر بر پسند های مردم وجود ندارد. از این رو در پژوهش حاضر عامل سطح رفاه به عنوان متغیر مستقل مورد ارزیابی قرار گرفته است. مواد و روش ها: پجمع آوری داده ها در این پژوهش، بر اساس پیمایش مقایسه ای، تحت تاثیر عامل زمینه ای «سطح رفاه» در دو منطقه ۱ و ۱۸ شهر تهران که دست کم به لحاظ «سطح رفاه» متفاوت از یکدیگرند، انجام شده است. به روش نمونه گیری تصادفی، ۳۶۳ نفر از مراجعه کنندگان به بوستان های مناطق ۱ و ۱۸ به کمک پرسش نامه ای محقق ساخته که پایایی زمانی آن تایید شد، مورد پرسش قرار گرفتند. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از روش های t همبسته، t مستقل و تحلیل واریانس درون گروهی و نیز آزمون تعقیبی بونفرونی با استفاده از نرم افزار spss انجام شد. نتایج و بحث: نتایج نشان داد الگوی استفاده فعال از بوستان محلی در منطقه ۱ بیش از الگوی غیر فعال است (۰۰۹/۰=p)، درحالی که در منطقه ۱۸ الگوی غیر فعال غالب است (۰۰۲/۰=p). در منطقه ۱، عوامل انگیزشی «اجتماعی و ارتباطی» با عوامل انگیزشی «روحی و روانی» و عوامل انگیزشی «طبیعی و محیطی» دارای تفاوت معنادار است (۰۰۰۱/۰=p). در منطقه یک فعالیت های بدنی مانند پیاده روی و برخورداری از طبیعت، اهمیت دارد و مردم بوستان محلی را به مثابه فضایی برای روابط اجتماعی و با هم بودن قلمداد نمی کنند. درحالی که، بوستان محلی در منطقه ۱۸، از نظر پاسخ دهنده ها، فضایی برای استراحت، همراهی با خانواده و دیگران و کسب آرامش در محیط طبیعی است. نتیجه­ گیری: نتایج این پژوهش نشان می دهد که «سطح رفاه» مردم، تاثیر مستقیم بر «الگوی فعالیت» و «انگیزه حضور» دارد و متناسب با این تفاوت ها، باید راهبردهای جداگانه ای در برنامه ریزی بوستان های محلی در دو منطقه ۱ و ۱۸، اتخاذ شود. در منطقه۱، امکانات ورزشی جمعی به دلیل ایجاد تمایل بیشتر به فعالیت های گروهی باید توسعه یابد. مشارکت فعال در زمینه تعامل بیشتر با طبیعت، با فراهم آوردن امکان کاشت و نگهداری گیاهان توسط مردم محل در بوستان ها، ممکن شود و عرصه های جمعی افزایش یابند. در منطقه ۱۸، همچنان که انگیزه حضور و انجام فعالیت های گروهی بالاست، باید امکان فعالیت های فردی پویا و تشویق به انجام ورزش های هوازی، بیشتر شود. همچنین پاسخگویی به نیاز طیف متنوع مخاطبان و برخورداری بیشتر از زیرساخت های طبیعی، باید مدنظر برنامه ریزان و طراحان قرار گیرد. طراحی منظر با رویکرد «شمول گرایی» به ویژه در بوستان های محلی منطقه ۱۸، راهبردی سودمند در جهت پاسخ گویی به نیازهای متنوع مردم است. این پژوهش نشان می دهد که؛ ضرورت پایش و ارزیابی «پسندهای مردم از منظر» گام مقدماتی در تدوین راهبردهای برنامه ریزی است. این رویکرد به مثابه راهنمایی برای شناخت مولدهای طراحی بوستان های محلی، با تکیه بر هنجارهای روان شناسی محیط و محوریت جامعه محلی است.

Keywords:

پسندهای منظر , الگوی فعالیت , انگیزه حضور , برنامه ریزی منظر , بوستان محلی