ارزیابی راهبردی محیطی در توسعه شهری (مطالعه موردی: شهر زاهدان)

سابقه و هدف: مشکلات محیط زیستی از اساسی ترین مسائل شهرهای بزرگ، کلان شهرها، حاصل تعارض و تقابل آن ها با محیط طبیعی است زیرا توسعه شهری ضرورتا با تسلط ساختمان ها، صنایع، حمل ونقل و فعالیت های اقتصادی بر فضاهای طبیعی همراه است. ارزیابی راهبردی محیط زیستی فرآیند جامع، فرمول بندی شده و سامانمند ارزیابی اثرات محیط زیستی سیاست ها، طرح ها، برنامه ها به همراه گزینه های آن ها مشتمل بر تهیه گزارش، با استفاده از یافته های ارزیابی و کاربرد آن ها در فرآیند تصمیم سازی است. مواد و روش ها: جهت بررسی و ارزیابی راهبردی پیامدهای محیطی ناشی از توسعه شهری از روش توصیفی و تحلیلی استفاده شد، بر اساس مفاهیم روش ارزیابی محیط زیستی راهبردی ۱SEA با بهره گیری از تکنیک های آماری و پژوهش عملیاتی MADM) ( مانند فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) پرسشنامه پژوهش، جهت وزن دهی و ارزش گذاری مناسب، بین ۱۲۰ نفراز کارشناسان متخصص مرتبط با مدیریت و محیط زیست شهری که با روش نمونه گیری غیر احتمالی گلوله برفی انتخاب شدند مانند شهرداری، محیط زیست، استانداری، مسکن- شهرسازی و... توزیع و تکمیل گردید، درنهایت نتایج حاصله توسط نرم افزار Expert choice) ( توزیع، تجزیه وتحلیل گردید. نتایج و بحث: هدف فرآیند  SEAشناسایی نقاط قوت و ضعف اثرات محیط زیستی یک برنامه جامع و اجرایی و کاهش اثرات منفی در اجرای طرح است. جهت ارزیابی راهبردی دو معیار و ده زیر معیار انتخاب گردید که پس از بررسی و ارزیابی زیر معیارهای مربوط به محیط زیست، دفع بهداشتی پساب و پسماند با وزن ۴۱۷/؛ و کاهش آلودگی هوا با وزن ۲۴۵/. دارای بیشترین اهمیت و در اولویت های برتر قرار دارند و زیرمعیارهای تاکید بر ارتقاء کمیت و کیفیت منابع آب با وزن نسبی ۲۰۸/. احیاء فضای سبز یا مراتع ازدست رفته با وزن نسبی ۷۷/؛ و تاکید برافزایش کیفیت خاک و حاصلخیزی آن منابع آب با وزن نسبی ۵۳/. به ترتیب در اولویت های سوم تا پنجم سطحتوجه قراردادند. در بین زیرمعیارهای مربوط به مولفه کالبدی، تحقق برنامه شهر سالم، افزایش دسترسی به فضای باز و سبز و توجه به معماری شهرسازی بومی با وزن های ۳۴/۰، ۲۶۴/۰ و ۱۵۹/۰ در اولویت های اول، دوم و سوم قرار دارند. معیارهای ارتقاء کیفیت سکونتگاه های غیررسمی با وزن نسبی ۹۴/. تحقق تراکم بهینه با وزن نسبی ۸۵/؛ و توزیع بهینه کاربری ها در سطح شهر با وزن نسبی ۵۸/. در اولویت های سوم تا ششم قرار دارند.  نتیجه گیری: شهر زاهدان دارای محلات حاشیه نشین مانند شیرآباد، کریم آباد، بابائیان و ... است اکثر این محلات از زیرساخت های رفاهی مانند آب، خدمات بهداشتی و... محروم می باشند، ساختار و بافت زمین شناسی خاک به گونه ای است که امکان احداث چاه های جذبی وجود ندارد، طبق نتایج ارزیابی راهبردی در این تحقیق، آلودگی های محیط زیست شهری مانند دفع بهداشتی پساب – پسماند، آلودگی هوا، آلودگی آب، احیا و دسترسی به فضای باز و سبز شهری، دسترسی به شهر سالم و زیست پذیر، توجه به معماری - شهرسازی بومی و... که همگی از پیامدهای توسعه شتابان شهرهای امروزی می باشند، ضرورت توجه بیشتر مسئولان، برنامه ریزان و مدیران شهری را جهت جلوگیری از تخریب بیشتر محیط زیست شهری و دسترسی عادلانه شهروندان به شاخص های رفاهی را لازم و ضروری می شمارد.

Keywords:

توسعه فیزیکی شهر , ارزیابی راهبردی محیط زیست (SEA) , زاهدان