هوشنگ نایبی - استاد یار دانشگاه تهران
رحمت اله صدیق سروستانی - استاد دانشگاه تهران
سهراب قهرمانی - دانشجو کارشناسی ارشد دانشگاه تهران

در فرایند شکل گیری و بروز رفتارهای خشونت آمیز عوامل متعددی نقش دارند. از جمله مهم ترین آنها فضاهای (مکان ها یا محیط) بی دفاع می باشند. شاید بتوان گفت که در هر فضای شهری مفروض، مقدار معینی از خشونت وجود دارد، اما خشونت ها در فضاهای مختلف شهری به طور تصادفی توزیع نشده اند، فضاهای بیدفاع و یا آلوده، محل اتفاق انواع و اقسام خشونت ها است، درحالی که در محله های دیگر یا هیچ گونه خشونتی رخ نمی دهد یا خشونت کمتری اتفاق می افتد. با این توصیف، مطالعات اندکی درباره ارتباط فضاها بخصوص فضاهای بی دفاع شهری با بروز رفتارهای خشن و بررسی ویژگی های فضاهای بی دفاع شهری صورت گرفته است. بر این اساس در این مقاله، ضمن بررسی ویژگی های فضاهای بیدفاع شهری و دسته بندی ویژگی ها، فضاهای بی دفاع یا جرم خیز بر حسب نوع خشونت از لحاظ ویژگی ها مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفته اند تا علت تفاوت در نوع خشونت در فضاهای بی دفاع شهری روشن شود. روش تحقیق مبتنی بر اطلاعات جمعآوری شده به شیوه مشاهده، با تکنیک مشاهده نامه باز از ۱۲ فضای (عمومی) بیدفاع یا جرم خیز شهر تهران از میان ۱۰۸ نقطه جرم خیز (بر اساس گزارش نیروی انتظامی) است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که ویژگی های فضاهای بی دفاع شهری بر حسب نظریات مطرح شده در سه گروه ویژگی های فیزیکی، اجتماعی و فیزیکی- اجتماعی قابل دسته بندی هستند. این ویژگی ها بر حسب شدت و تعداد موارد مشاهده در فضاهای بی دفاع نیز به ویژگی های اختصاصی و نیمه اختصاصی و ویژگی های عمومی و نیمه عمومی قابل دسته بندی است.

فضا/ فضای بی دفاع/ فضای شهری/ فضای بی دفاع شهری/خشونت