عقیل مددی - گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
محمد نوحی - گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

یکی از لندفرم های بسیار جالب در چشم انداز توده سبلان، گسل دایره ای­شکل کالدرا به قطر ۱۲ کیلومتر است. این گسل، اشکال ژئومورفولوژیکی ازجمله حوضه های آبریز و مخروط افکنه های مربوط به آن ها را تحت تاثیر قرار داده است. هدف نوشتار پیش رو تجزیه و تحلیل نقش کالدرای سبلان در تحول حوضه های رودخانه ای و مخروط افکنه های مربوط به آن ها در دامنه های شمالی بوده است. چنین تحلیلی می تواند، رابطه بین ساختار زمین شناسی و ژئومورفولوژی را در این منطقه تاحدودی روشن سازد. در پژوهش حاضر از شاخص های مورفوتکتونیکی، شامل شیب طولی رود (SL)، سینوزیته جبهه کوهستان (SMF)، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن (VF) و شاخص تقارن توپوگرافی عرضی (T) استفاده شده است. نقشه­های توپوگرافی ۱:۲۵۰۰۰، نقشه های زمین­شناسی ۱:۱۰۰۰۰۰، مدل رقومی ارتفاعی با قدرت تفکیک ۲۰ متر، تصویر ماهواره ای لندست با قدرت تفکیک ۳۰ متر، جی.آی.اس.، اکسل، آرک هیدرو ۱۰ و انوی ۸/۴ به منزله ابزارهای پژوهش، مورد استفاده قرار گرفته اند. برای اطمینان بیشتر از مشاهدات میدانی و شواهد ژئومورفولوژیکی، بهره گرفته شده است. نتایج شاخص های مورفوتکتونیکی نشان داد که محدوده کالدرا ازنظر تکتونیکی هنوز فعال است؛ همچنین، نقشه شبکه های آبراهه ای مستخرج از مدل رقومی ارتفاعی نشان داد که شکست کالدرا، نقش قابل توجهی در تحول حوضه ها و مخروط افکنه ها داشته است. به این صورت که این رخداد، موجب تغییر الگوی شبکه های زهکشی از حالت شعاعی به حالت مرکزی و سپس، حالت درختی شده و به­تبع آن، مساحت حوضه ها و قدرت جریان رودخانه ها افزایش یافته است. درنتیجه، رودخانه ها با استفاده از نهشته های سست و نرم روانه های لاهار، مخروط افکنه ها را به­شدت حفر کرده اند و تراس ها و مخروط افکنه های قدیمی را برجای گذاشته اند.

تکتونیک ژئومورفولوژی, شاخص های مورفوتکتونیک, کالدرای سبلان, مخروط افکنه