تهمینه عطایی کچویی - استادیار گروه تصحیح متون فرهنگستان زبان و ادب فارسی
محمود ندیمی هرندی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

دست­نوشته­­های کهن با ارزش­های گوناگون خود، از جمله به دلیل نزدیکی به زمان و زبان مولف، در تصحیح متون نقش مهمی دارند؛ به ویژه وقتی امانت­داری کاتب، اعتماد مصحح را به خود جلب کند، نسخه اقدم می­تواند بیش از نسخه­های دیگر مورد اطمینان قرار ­گیرد. نمونه­ای کم­نظیر از این دست نوشته­ها، نسخه­ کهن بخشی از شرح تعرف لمذهب التصوف، یکی از منابع مهم و اولیه تاریخ عرفان و تصوف است که در موزه ملی کراچی نگهداری می­شود. این دست­نوشته، مکتوب در ۴۷۳ق و دومین نسخه تاریخ­دار فارسی و شناخته­شده در جهان است. مقابله و سنجش این بخش با متن چاپی شرح تعرف، نشان می­دهد که این متن از جهات گوناگون از اصل خود فاصله گرفته است. ما نسخه کراچی را با شرح تعرف چاپی سنجیده و نشان داده­ایم که برخی واژه­های گویشی، واژه­های خاص فارسی و عربی، ویژگی­های زبانی و دستوری کهن و عبارت­های اصیل، به دست کاتبان، دستخوش تبدیل شده­ و تغییر یافته اند؛ چنان که متن چاپی، بسیاری از خاصه­های زبانی و سبکی خود را از دست داده است. ما در این مقاله، علاوه بر نشان دادن ارزش­های این دست نوشته کهن، بعضی از ابهامات و خطاهای راه­یافته در متن چاپی را نیز نشان داده­ایم و امیدواریم که این کار در تصحیح متن چاپی برای آیندگان سودمند باشد.

شرح تعرف لمذهب التصوف, دست نوشته موزه ملی کراچی, تصحیح متن, عرفان و تصوف