تعیین روند تغییرات پارامترهای کیفی آب های زیرزمینی دشت شبستر

چکیده سابقه و هدف: آب زیرزمینی از دیرباز، مهمترین منبع آبی مورد اطمینان بشر برای استفاده در بخش کشاورزی و شرب بوده است. برای آگاهی از وضعیت منابع آب زیرزمینی و مدیریت بهینه آن، لازم است از نوسانات سطح آب زیرزمینی و تاثیرپذیری کیفیت آب زیرزمینی از عوامل متعدد، به طور دقیقی بررسی شود. با پایش دقیق نوسانات و کیفیت آب زیرزمینی می توانیم برنامه ریزی قابل اعتمادی در تامین و مدیریت منابع آب داشته باشیم. بنابراین هدف از انجام این تحقیق تعیین روند تغییرات پارامترهای کیفی آب های زیرزمینی دشت شبستر به منظور شناخت وضعیت کیفی آب زیرزمینی و مشخص کردن نحوه استفاده از آن است. مواد و روش ها: در این پژوهش برای شناخت وضعیت کیفی آب زیرزمینی دشت شبستر و مشخص کردن نحوه استفاده از آن از نتایج شیمیایی ۱۵ متغیر کیفی نمونه های آب زیرزمینی ۱۳ ایستگاه واقع در منطقه مطالعاتی طی سال های ۹۱-۱۳۸۲ از آزمون ناپارامتری مان-کندال استفاده شد و اثر خود همبستگی مرتبه اول از سری داده ها حذف شد. شیب خط روند با روش سن محاسبه شد. پارامترهای کیفی مورد بررسی در این تحقیق عبارتند از: مجموع آنیون ها، مجموع کاتیون ها، EC، SAR، ، ، ، TH،  Ph، TDS، ، Na%، ، و که در هر سال دوبار اندازه گیری شدند.ن تایج و بحث: نتایج نشان داد سری های زمانی مربوط به متغیرهای کیفی در اغلب ایستگاه ها (به جز ایستگاه علیشاه، سفیدکمر و ماه کم آب شبستر) روند صعودی داشته است. در ماه پرآب ۳۶ سری (۱۸ درصد) و در ماه کم آب ۱۷ سری (۹ درصد) روند مثبت معنی داری را در سطح پنج درصد از خود نشان دادند. همچنین در مجموع کل ۳۹۰ سری موجود، تعداد ۱۴۰ سری روند منفی و ۲۵۰ سری روندی افزایشی یا بدون روند داشتند. همچنین در مورد بیشترین تعداد روند منفی، ایستگاه های علیشاه و سفیدکمر در هر دو ماه پرآب و کم آب در صدر قرار دارند.  مقایسه نتایج بین ایستگاه ها حاکی از آن است که کیفیت آب های زیرزمینی دشت شبستر در قسمت جنوبی دشت وضعیت بحرانی تری دارد. در حالت کلی می توان نتیجه گرفت که طی زمان کیفیت آب زیرزمینی منطقه مورد برسی افت داشته است. نتایج حاصل از بررسی مقادیر ضرایب همبستگی سری های زمانی متغیرهای کیفی با بارش نرمال سالانه در دوره آماری (۱۳۸۸- ۱۳۸۲) نشان می دهد که هیچ یک از متغیرهای کیفی معنی داری خاصی در سطح پنج درصد با مقدار بارش سالانه ندارند. نتیجه کلی به دست آمده در این بخش حاکی از عدم ارتباط بین بارش های صورت گرفته در مقیاس سالانه و متغیرهای کیفی است. این در حالی است که تراز سطح ایستابی در طول سال های مشترک آماری با متغیرهای کیفی (۱۳۹۱- ۱۳۸۲) تقریبا با شیب ثابتی افت داشته است. همچنین متغیرهای اقلیمی بارش، دما و تبخیر عامل تغییردهنده خصوصیات کیفی آب های زیرزمینی دشت شبستر تشخیص داده نشدند و تغییرات نامطلوب آنها تحت تاثیر عوامل انسانی تشخیص داده شدند. نتیجه گیری: بر اساس نتایج به دست آمده می توان گفت که در صورت ادامه وضع موجود امکان استفاده پایدار از منابع آب زیرزمینی دشت شبستر غیرممکن خواهد بود. با عدم تصفیه فاضلاب های شهری و صنعتی و رها شدن زه آب های کشاورزی در سطح دشت و همسایگی با دریاچه ارومیه و پیشرفت شوره زار، کیفیت آب ها به طرز نامطلوبی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت

Keywords:

تحلیل روند , آزمون مان , کندال , کیفیت آب زیرزمینی , دشت شبستر