علی موحد - دانشگاه خوارزمی
زهرا صحراییان - خوارزمی
محمد سلیمانی - خوارزمی

 از ابتدای قرن حاضر تاکنون، تحولات شهرنشینی و دگرگونی­های کالبدی آن، نتاج نامطلوبی بر ساختار شهر ایرانی داشته است، به گونه­ای که شهر کنونی بدون ارتباط و توجه به ساخت و سازمان اولیه خود، مظهری از هم­گسیختگی، توسعه ناموزون و نابرابری­های اجتماعی- اقتصادی است. بنابراین، بررسی ­دگرگونی­های ­ساختار فضایی- کالبدی ­محیط­های­ شهری­ و هدایت آنها به سوی همسازی و تعادل فضایی، در ابعاد مختلف کالبدی، اجتماعی و اقتصادی امری ضروری است و از ناپایداری و نابرابری فضایی جلوگیری می­شود. از این رو در این مقاله، به بررسی رابطه میان رشد پراکنده شهری و ساختار فضایی شهر پرداخته شده است. نوع پژوهش توصیفی - تحلیلی است، که به منظور بررسی میزان رشد پراکنده شهری با استفاده از۲۰ شاخص و انجام روش تحلیل عاملی در ۱۱۱محله شهر شیراز، در نهایت بر اساس۷عامل (تراکم، قطعات ساختمانی، دسترسی، اختلاط کاربری، مرکزیت، بی­قاعدگی نواحی ساخته شده و فضای فعالیت)، بررسی و در محیط Spss مورد تحلیل قرار گرفت، همچنین برای تحلیل ساختار فضایی شهر، با استفاده از روش چیدمان فضا نقشه خطی در محیط Depthmap تهیه گردید. نتایج نشان می­دهد، ارتباط معنادار و معکوسی میان ارزش همپیوندی ساختار فضایی و رشد پراکنده شهر شیراز وجود دارد. به طوری که مقدارضریب همبستگی پیرسون(۶۲۳/۰-) و مقدار­ معیار تصمیم(sig.) ۰.۰۰ می­باشد. بر این اساس محلاتی که دارای ارزش همپیوندی بالایی هستند، پیوند مناسبی با ساختار فضایی کل شهر دارند و بدون رشد پراکنده می­باشند و محلاتی که ترکیب­بندی شبکه معابر و ساختار فضایی آن­ها با شهر همپیوند نبوده، دچار جداافتادگی فضایی گشته و رشد پراکنده شهری را به دنبال داشته­اند.

ساختار فضایی, چیدمان فضا, ارزش همپیوندی فضایی, رشد پراکنده شهری, شهر شیراز